မိူင်းၵုတ်ႈ

         

ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈ

ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ တေႇတင်ႈမႃးၸဵမ်မိူဝ်ႈ1,000ပီပၢႆပၢႆၼၼ်ယဝ်ႉ၊ တင်ႈယူႇဝႆႉၼိူဝ်သၼ်လွႆမိူင်းတႆး ဢိူင်ႇမိူင်းမိတ်ႈ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇဢွၼ်ၼၼ်ႉသေ၊ တၢင်းသုင်မၼ်း ယၢၼ်ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ (4,000)ထတ်း လိူဝ်ꧦ၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး (3) လၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း ယဝ်ႉ။ ။ “မိူင်းၵုတ်ႈ”ၼႆႉႁူဝ်ပိုင်း ႁွင်ႉဝႃႈ “မိူင်းၵတ်း”၊ ဢမ်ႇၼၼ်“မိူင်းၵူတ်ႉ” ၼႆ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ “မိူင်းၵုတ်ႈ” ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်မီး ၼမ်ႉႁွင်ႈလႆၽႃႇၵၢင်မိူင်းသေ မီးဢုမ်ႇ မႆႉယႂ်ႇမႆႉလူင် ႁူမ်ႈမၼ်း ပေႃးၵတ်း ငၢၼ်းငၢၼ်း၊ ၵၢင်ဝၼ်းလူင်တႅင်ႈတႅင်ႈ ယင်းပၢႆလႆႈၼုင်ႈ သိူဝ်ၼႃလႂ်လူးၵွၼ်ႇ၊ ၵွပ်ႈၼၼ်ၸင်ႇ ႁွင်ႉ “မိူင်းၵတ်း” ၼႆယဝ်ႉ၊ ထိုင်မိူဝ်ႈမီး မေႃႇသႅင်ပေႃႇမႃးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ်ၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် သၢင်ႈဝၢၼ်ႈပူၵ်းႁိူၼ်း ယူႇ ၸွမ်းဢွင်ႈတီႈ ၼႃႈၵၢၼ်တႃငၢၼ်း ၽႂ်မၼ်းသေ မီးႁိူၼ်းၶပ်ႉယႆၵၼ်ငွၵ်းၸွမ်း ၵႄးၼမ်ႉ ၵူတ်ႉၵႂႃႇၵူတ်ႉမႃး လႄႈႁွင်ႉဝႃႈ“မိူင်းၵူတ်ႉ” ၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ၊ ယူႇႁိုင်ထိုင်မႃး မိူဝ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးႁဵတ်းၵၢၼ်သႅင်သေ မၢၼ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉၸွမ်းသဵင်တႆးဢမ်ႇပီႇလႄႈ ဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ “မိုးကုတ်”ၼႆ၊ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ သမ်ႉႁွင်ႉၸွမ်းသဵင်မၢၼ်ႈသေ ဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ “Mogok”ၼႆယဝ်ႉ ၊ တႆးႁဝ်းသမ်ႉ ၸိုဝ်ႈဢၼ်ႁွင်ႉ ဝႃႈ “မိူင်းၵတ်း”ဢမ်ႇၼၼ် “မိူင်းၵူတ်ႉ’’ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁွင်ႉယဝ်ႉသေ ၸူးႁွင်ႉၸွမ်းသဵင်ပိူၼ်ၵႂႃႇလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းၵုတ်ႈၼႆ မႃး တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ၊ ထႅင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈၵေႃႈ ယွၼ်ႉဝႃႈ လိၵ်ႈတႆး ၵဝ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတၢႆတူဝ်လႄႈ တႅမ်ႈၼိုင်ႈတူဝ် ဢွၵ်ႇလႆႈပဵၼ်ႁႃႈသဵင် လႂ်၊ မိူဝ်ႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈထွင်ၸူးၵၼ်ၼၼ်ႉ တႅမ်ႈဝႃႈ (မိုင်ၵုတ်) ၼႆသေတႃႉ မၢင်ၵေႃႉၸူးဢဝ်တီႈပွင်ႇငၢႆႈမၼ်းသေႁွင်ႉဝႃႈ “မိူင်းၵုတ်ႈ” ၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။

  ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ သီႇၼႃႈပႅတ်ႇၽၢႆႇ မီးလွႆယႂ်ႇလွႆလူင် လွမ်ႉႁွပ်ႈယူႇဝႆႉ၊ ၸိုဝ်ႈလွႆဢၼ်ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းၼမ် ၵမ်ႈၽွင်ႈၸမ်ႉမီး-(1) ၽၢႆႇဝၼ်းဢွၵ်ႇဝဵင်း-

(ၵ) လွႆတွင်းလႅင်၊ လွႆတွင်းလႅင်ၼႆႉ တၢင်းသုင်မီး (6,733)ထတ်းယဝ်ႉ၊

(ၶ) လွႆမွၵ်ႇသလၢပ်ႈၽိူၵ်ႇ၊

(င) လွႆမွၵ်ႇသလၢပ်ႈလႅင် ၊ ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

(2) ၽၢႆႇတၢင်းႁွင်ႇသမ်ႉ-

(ၵ) လွႆပႅၵ်ႇ၊ တၢင်းသုင်မီး (5,606)ထတ်း

(ၶ) လွႆထၢတ်ႈတေႃႇ၊ လွႆထၢတ်ႈတေႃႇၼႆႉ သႅင်လႅင်၊ သႅင်သွမ်ႇ ဢွၵ်ႇၼမ်၊ ၼမ်ႉလီၼိူဝ်ႉလီ လိူဝ်ပိူၼ်ႈ။

(3) ၽၢႆႇၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းသမ်ႉ-

(ၵ) လွႆလမ်၊ တၢင်းသုင်မီး (7,544) ထတ်းလိူဝ်ꧦ။

(4) ၽၢႆႇဝၼ်းတူၵ်းသမ်ႉ-

(ၵ) မီးလွႆၵူင်ႇၵၢဝ်၊ တၢင်းသုင်မီး (5,345)ထတ်းယဝ်ႉ။

            ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ  ၵွပ်ႈတူၼ်းသၼ်လွႆလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉလႄႈသဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း တႃႇၵပ်းသိုပ်ႇတၢင်ႇဝၢၼ်ႈတၢင်ႇဝဵင်းၵေႃႈ ပဵၼ်တၢင်းၵႃး လွၼ်ႉလွၼ်ႉ။ ၽၢႆႇၸၢၼ်း-မီးဝဵင်းလိူဝ်ႇ(မၢၼ်းတလေး) လႄႈယၢၼ်ၵႆၵၼ် (128)လၵ်း၊ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ-မီးမိူင်းလူင်၊ ယၢၼ်ၵႆၵၼ်(21)လၵ်း၊ ၽၢႆႇဝၼ်းတူၵ်း မီးမိူင်းသပိတ်ႈၵျိၼ်း (ၽိတ်ႉၶျၢင်း) ၵႆယၢၼ်ၵၼ် (60)လၵ်း၊ၽၢႆႇႁွင်ႇသမ်ႉ မီး ဝဵင်းမိူင်းမိတ်ႈ၊ ယၢၼ်ၵႆၵၼ် (28)လၵ်းယဝ်ႉ။

ႁူဝ်ငဝ်ႈၵဝ်ႉၵူၼ်းၵိုၵ်းမိူင်းၸဵမ်ၵွၼ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းယဝ်ႉ။ ဢိင်လူၺ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း ႁိုင်ၼၢၼ်းမႃးသေ ယူႇယူႇ သမ်ႉမီး ၵလႃး၊ လိသေႃး၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶႄႇ လႄႈၶၢင် ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးၽိုတ်ႉႁိမ်ယူႇ ဢွင်ႈတီႈ ပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်းသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁႃၵိၼ်ၵႂႃႇၽႂ်မၼ်းယူႇ။  ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၵူၼ်းမႃးယူႇသဝ်းၼမ်လႄႈ ၵၢၼ်ငၢၼ်းႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၵေႃႈ ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈၶိုၵ်ႉၶၢႆးမႃး သေ၊ ၶဵတ်ႇၶွပ်ႇ မူႇဝၢၼ်ႈတင်းမူတ်းမီးၵႂႃႇ(33)ဝၢၼ်ႈယူႇယဝ်ႉ။

ဢၼ်ယူႇသဝ်းၼႂ်းဝဵင်း မီးယူႇ(23)ပွၵ်ႉလႄႈပဵၼ်-

01. ပိၵ်ႉၸွႆႇ၊	02. ၵၢၼ်ႇတေႃႇ၊	03. ဢွင်ႇသႃႇယႃႇ၊
04. ဝၢၼ်ႈဝၼ်းဢွၵ်ႇ၊	05. သူၺ်ႇပုင်ႇၻႃႇ၊	06. ဢွင်ႇၶျၢၼ်းၻႃႇ၊
07. သူၺ်ႇၵူႇ၊	08. ၵိတ်ႉၸၵုၵ်ႉ၊	09. ပွၵ်ႉတႆး၊
10. ပွၵ်ႉမၢၼ်ႈ၊	11. ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ၊	12.ပူဝ်ႇၵုင်း
13.ၸိတ်ႉတၢၼ်းၵုင်း၊	14.ဢွင်ႇၼၢၼ်း၊	15.ၵၢတ်ႇမႂ်ႇ၊
16.မဵဝ်ႉလႄႇ-တွင်ႇယႂႃႇ၊	17.လွႆၶၢင်၊	18.ပွၵ်ႉလွႆပႅၵ်ႇ
19.ပတ်ႉတမျႃး၊	20.ပွၵ်ႉလွႆဝီ၊	21. ၸီႇပိၼ်ႇၻႃႇယႃႇ၊ႇ
22. ပွၵ်ႉမူႇသလိမ်	23.မိၼ်းတၢၼ်ႇတႃး ပဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

မူႇဝၢၼ်ႈႁိမ်းႁွမ်းၼိူဝ်သၼ်လွႆသမ်ႉမီး(11)ဝၢၼ်ႈ လႄႈပဵၼ်-

01. ၵျွၵ်ႉၼၵႃး၊	02. ၵျွၵ်ႉသွင်ႇ၊	03. ၻၽၢၼ်းပိၼ်ႇ၊
04. ၼမ်ႉဢုၼ်ႇ၊	05. မၢၵ်ႇႁိၼ်ၼဝ်ႈ၊	06. လိၼ်လမ်၊
07. ၵူဝ်းလၢၼ်ႇ၊	08. ပေႃႇပတၢၼ်း၊	09. ဢုင်ၵၢႆး၊
10. ႁူၺ်ႈၼွတ်ႈ၊	11. ႁူဝ်ၼႃး ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

မၢႆတွင်း= ၸိုဝ်ႈပွၵ်ႉလႄႈဝၢၼ်ႈ မၢင်ဢၼ်ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိုဝ်ႈတႆးၼၼ်ႉ တိုၵ်ႉတင်ႈၶိုၼ်ႈမႃး ၼႂ်းလၢႆသိပ်းပီၼႆႉၵူၺ်း။ ဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ တင်ႈယူႇသဝ်းၼိူဝ်သၼ်လွႆမိူင်းတႆး ဝႃႈၼႆသေတႃႉ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃး ပီၶရဵတ်ႈ-1889 ၼီႈ ၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်မႃးၽုၺ်ႇၶွပ်ႇပိူဝ်ႇၼီႇ"ပႃးမႃးရူးပီးမၢႆး(င်)BURAM RUBY MINE COMPANY MOKOOK ၶွမ်ႇပၼီႇ ႁဵတ်းထၢင်သႅင်" သေ မၵ်းမၼ်ႈဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈ လႄႈ ႁူဝ်ပၢင်ႇ(မေႇမဵဝ်ႉ) ဢဝ်ၽႄၶဝ်ႈ ၼႂ်းလိၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။

မိူင်းၵုတ်ႈ လႄႈမေႃႇသႅင်

ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လႄႈမေႃႇသႅင်

ႁၢင်ႈရူတ်ႉထႆလိၼ်တႃႇႁႃသႅင်တီႈမိူင်းၵုတ်ႈ

          မေႃႇသႅင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈတေႇမၼ်း ထူပ်းႁၼ်တီႈဝၼ်ႈ “ၵပၢင်ႇ”(ၵပၢင်ႇ-ယၢမ်းလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ “ၵျၢပ်ႉပိၼ်ႇ”-တီႈပွင်ႇမၼ်း= ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈမၼ်းပဵၼ်ဝၢၼ်ဢၼ်မီးတီႈပၢင်ႇ တီႈပဵင်း ဢမ်ႇမီးဢုမ်ႇမႆႉယႂ်ႇမႆႉလူင်သင်သေ ပၢင်ႇပဵင်းလူင်ဝႆႉလႄႈ ၸင်ႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵပၢင်ႇ ၼႆယဝ်ႉ ) ၼႆႉဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။ဝၢၼ်ႈလုၵ်ႈၼႆႉၸမ်ႉ မီးလင်ႁိူၼ်း-24-25 လင်သေ၊ ပဵၼ်ၵူၼ်းတႆး ႁဵတ်းၵိၼ်ႁႆႈ သႆႉၵိၼ်ၵၢၼ်၊ ပေႃးတႆးမိူင်းမိတ်ႈ၊ မိူင်းလူင်ၶဝ် လူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇတၢင်းတူၵ်းၵဵဝ်ၸိုင်၊ ပဵၼ်တီႈပၢင်လိုဝ်ႈသဝ်းတႃႇၵူၼ်းၵႃႉၶဝ်ယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃးပီ ၶရဵတ်ႈ 1414 ၼီႈ၊

           ယၢမ်းၼႆႉ ၸဝ်ႈၽႃႉလူင်မိူင်းမိတ်ႈ (ၸဝ်ႈသိူဝ်ၵိၼ်ႈၾႃႉ) သဵင်ႈၵၢမ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ၊ ၼွင်ႉၸၢႆး မၼ်းၸဝ်ႈ(ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ) သိုပ်ႇပုတ်ႈတိုဝ်းၸွမ်၊ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵူၼ်းတင်းလၢႆယဝ်ႉ။ ၸဝ်ႈၼႆႉၸမ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၶိူင်ႈ ၾိင်ႈၶုၼ်မိူင်းလႂ်၊ၶိူင်ႈၾိင်ႈၼႃႈ ၵၢၼ် ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႂ်၊ မုင်ႈၽဵင်ႇ တူၺ်းႁၼ်ထိုင်လႆႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။

            မီးမႃးဝၼ်းၼိုင်ႈ ၵူၼ်းယူႇဝၢၼ်ႈ (ၵပၢင်ႇ) သွင်ပူႇဢွၵ်ႇၽူဝ်မေး ၵႂႃႇလူႁႆႈၸႆးသူၼ်လႄႈ လႆႈမႃးသႅင်လီ သွင်လုၵ်ႈ၊ ဢတႃႇလုၵ်ႈၼိုင်ႈမီးတၢၼ်ႇလုၵ်ႈမၢၵ်ႇၼႃႉ၊ လုၵ်ႈၼိုင်ႈမီးတၢၼ်ႇလုၵ်ႈၶႆႇၵႆႇမႄႈၶိူင်ႇယဝ်ႉ။ ၸင်ႇၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းမိတ်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈ ၵႂႃႇၵႃႉတၢင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တႃႈလိူဝ်ႇ(မၢၼ်းတလေး)ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃး၊ မႃးၼွၼ်းႁိူၼ်းၶဝ်လႄႈ သွင်ၶႃၸင်ႇ ၶႆႈၼေဝႃႈ "ႁႃးၵဵပ်းလႆႈ မၢၵ်ႇႁိၼ်သွင်လုၵ်ႈ ပဵၼ်မဵဝ်းသင်ၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉ ႁႃးဢဝ်မႃးဝၢင်းဝႆႉယူႇတီႈတုပ်ႈၼွၵ်ႈၼၼ်ႉၼႄႈ"ၼႆယဝ်ႉ။

            ၸင်ႇၼၼ်ႉၽူႈၵႃႉၶဝ်ၵႂႃႇလွမ်တူၺ်း လႆႈႁူႉဝႃႈပဵၼ်သႅင်လီယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈတီႈသွင်ၶႃ- "ဢၼ်ၼႆႉပဵၼ်သႅင်ဢိူဝ်ႈ.... မႅင်ႇႁဝ်းယွၼ်းမိူဝ်းသၢၵ်ႈထိုင် ၸဝ်ႈၾႃႉသေ၊ ပေႃးသၢင်ႇထုၵ်ႇၵေႃႈ သွင်ၶိူဝ်ပူႇဢွၵ်ႇ တၵ်းလႆႈၵတ်းယဵၼ်ၸွမ်းမၼ်းယူႇ"ၼႆယဝ်ႉ။

            ၵူၼ်းၵႃႉၶဝ်ၵေႃႈ ပေႃးထိုင်ဝဵင်းမိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ၊ ၸင်ႇဢဝ်ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းသၢၵ်ႈထိုင်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်(သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ) လဝ်ႈၼႄ လွင်ႈတၢင်းတီႈဢၼ်လႆႈမႃးၼၼ်ႉသေ၊ ယၢမ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်ယိၼ်းၸူမ်းႁၢၼ်ႉၸႂ်တႄႉတႄႉ၊ၸင်ႇဢၢပ်ႈပၼ် ၶူဝ်းတွၼ်ႈ တီႈၵူၼ်းၵႃႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး ပၢႆတွၼ်ႈပၼ်ပႃး ၶူဝ်းလဵင်း ငိုၼ်းတွင်း တီႈသွင်ၵေႃႉပူႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉလႄႈ လိူဝ် ၼၼ်ႉ ပၢႆလူတ်ႈပၼ်ၼႃႈႁိူၼ်ၶႃသွင်ၵေႃႉပူႇဢွၵ်ႇ၊ ဢမ်ႇတၢပ်ႈထၢမ်းၶွၼ်ႇ သင်သေပိူင်ၼႆယူႇယဝ်ႉ။

           ၽွင်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်းလႆႈသွင်ပီ၊ မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ်သီႇမႂ်ႇ ပႅတ်ႇၶမ်ႈ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ႁႅၼ်းဢဝ်ၸၢင်ႉမႃႉ ၶႃႈၵူၼ်း ၶိုၼ်ႈမိူဝ်းၽုၺ်ႇမေႃႇသႅင် တီႈဝၢၼ်ႈၵပၢင်ႇယဝ်ႉ။ တင်ႈဢဝ်ယၢမ်းၼၼ်ႉမႃး ၸင်ႇႁႂ်ႈၶၢဝ်ႇငၢဝ်းလိုဝ်းလင် ၸွတ်ႇၵူႈငွၼ်ႈ ၽႅဝ်ၸဵမ် မိူင်းၶႄႇ၊ မိူင်းမၢၼ်ႈ၊ ႁူၺ်းသၢၼ်ၵၼ်ႁွတ်ႈမႃးၵႃႉၶၢႆႁဵတ်းၵၢၼ်ယူႇယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉၸဝ်ႈလူင် သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ ၼႆႉဢမ်ႇ မီးၽႂ်ႁွင်ႉ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈ “သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ”ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈဝႃႈ (ၸဝ်ႈၾႃႉမေႃႇသႅင်)ၼႆတင်းမိူင်းယဝ်ႉ။

           ဝၢႆးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးၶႅၼ်ႈၵၼ် ႁိုင်သင်၊တီႈမိူင်းၵူတ်ႉၵေႃႈသမ်ႉပေႃႇထႅင်ႈၶုမ်သႅင်၊ ၸဵမ်ပႅတ်ႇၼႃႈၾႃႉ သီႇၼႃႈမိူင်း ၽႂ်ၵေႃႈၶွႆမုၼ်ဢၢမ်းငဝ်းၶဝ်ႈမႃးပဵၼ်ၶႃႈပဵၼ်ႁၢႆး ဝႆႉႁႂ်ႈမိူင်းၵိုၼ်း ငိုၼ်းလိူင်ႇ ဢိူင်ႇမူၼ်ႈ ၵူၼ်းမၢၵ်ႈလူင်လၢင်တႄႉတႄႉယဝ်ႉ။

          တင်ႈဢဝ် ပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင် သိူဝ်ငမ်းၾႃႉ(ၸဝ်ႈၾႃႉမေႃႇသႅင်)ၽွင်းငမ်းမိူင်း လႆႈသွင်ပီ၊ လႆႈထူပ်းႁၼ် မေႃႇသႅင်တီႈ ၵပၢင်ႇ (ၵျၢပ်ႉပိၼ်ႇ) မိူင်းၵူတ်ႉ(မိူင်းၵုတ်ႈ) ပၢၼ်ၶုၼ်မိူင်းမိတ်ႈ တႅၼ်းၵၼ် ပုတ်ႈၸၢမ်ႇမေႃႇသႅင် ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်တၢမ်းၵၼ်မႃးၸမ်ႉ-

1.ၸဝ်ႈသိူဝ်ငမ်းၾႃႉ(ၸဝ်ႈၾႃႉမေႃႇသႅင်)၊

2.ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ၊

3.ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶႅၼ်ႇၾႃႉ၊

4.ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶုၼ်ႇၾႃႉ၊

5.ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢႆးၾႃႉ၊

6.ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁိူဝ်ႈၾႃႉ၊

မႅၼ်ႈၵႂႃႇႁူၵ်းၸဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး ပီၶရဵတ်ႈ 1559 ၼီႈ၊

         ယၢမ်းၼႆႉ-ၶုၼ်ႁေႃၶမ်း ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ(မင်းတြႃးၸဝ်ႈၸၢင်ႉၽိူၵ်ႇ) မိူင်းႁၢင်းသႃႇဝတီႇ၊ ၶီႇဢဝ်သိုၵ်း တပ်ႉၼမ်ႉ တပ်ႉလိၼ်၊ ၶိုၼ်ႈမႃးတိုၵ်းမိူင်းမိတ်ႈယဝ်ႉ။ ၸင်ႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈလူင် သိူဝ်ႁိူဝ်ႈၾႃႉ ၵေႃႈႁႅၼ်းဢဝ်ၶူဝ်းသိုၵ်း ႁပ်ႉတိုၵ်း ၵႃႈတီႈဝဵင်း ၸဵၼ်ႈၵူႇ(ၸၼ်းၵူးမဵဝ်ႉ)ၼၼ်ႉ၊ ဢမ်ႇၵမ်ႉလႆႈလႄႈ သုတ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးယူႇ တီႈဝဵင်း ၸမ်ပၢင်ႇၼႃးၵိူဝ် (ၸမ်ပႃႇၼႃးၵိူၼ်မဵဝ်ႉ) ၼၼ်ႉသေႁပ်ႉတိုၵ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၵႃႈတီႈၼႆႈၵေႃႈသိုၵ်းၸဝ်ႈၵၢၼ်ႉသေ သုတ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးယူႇ တီႈဝၢၼ်ႈတူၼ်ႈၵႅင်း(တုၼ်ၵျႅင်းမဵဝ်ႉ)ၼၼ်ႉ၊ တင်းၸဝ်ႈဝဵင်း ၸဵၼ်ႈၵူႇ၊ ပီႈဢၢႆႈၸဝ်ႈသိူဝ်သွင်ႇၾႃႉ၊ ဢိၵ်ႈတင်း ၸဝ်ႈၼွင်ႉလႄႈ လုၵ်ႈၸဝ်ႈ၊ လုၵ်ႈၶိူၺ်ၸဝ်ႈ၊ တင်းသဵင်ႈႁွမ်းၵၼ် မီးမႃးႁႅင်းသိုၵ်း-တပ်ႉၸၢင်ႉ ႁႃႈသိပ်း၊ တပ်ႉမႃႉ သွင်ႁဵင်၊ တပ်ႉၵူၼ်း သွင်မိုၼ်ႇ ႁပ်ႉတိုၵ်းထႅင်ႈယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼႆႉတပ်ႉသိုၵ်းၸဝ်ႈဢွင်ႇပႄႉ သေ၊ တပ်ႉပယိၼ်ႉၼွင်ႇၶဝ်လႆႈၵၢၼ်ႉသုတ်ႈႁူၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ၊ တပ်ႉမိူင်းမိတ်ႈလိုပ်ႈလမ်းၸွမ်း ၽႅဝ်မိူဝ်းႁိမ်းဝၼ်ႈတႃႈလိူဝ်ႇ သေ ၵမ်းၼႆႉ ပိူဝ်ႈဢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းတင်းလၢႆ ႁွတ်ႈမိူဝ်းတီႈဢၼ်ၶၢဝ်းတၢင်းၶၢတ်ႇယၢၼ် ၵႆယၢဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ-

1. တပ်ႉသူင်ႇတၢင်းၵိၼ် ဢမ်ႇသူင်ႇၸွမ်းၶိုတ်းလႆႈၼၼ်ႉလႂ်။

2. ႁႅင်းသိုၵ်း ၸၢင်ႉ၊ မႃႉ၊ ၶႃႈၵူၼ်း ႁိူဝ်ႉဢူၼ်ႈၼႃႇလႂ်။

3. ၽၢႆႇတၢင်းပိူၼ်ႈသမ်ႉလႆႈႁႅင်းသိုၵ်းမႃးထႅင်ႈ။

          ဢိင်လူၺ်ႈလွင်ႈတၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ဝႆႉႁႂ်ႈတပ်ႉၸဝ်ႈမိူင်းမိတ်ႈ လုသုမ်းဢွၵ်ႇပၢႆႈတေႃႇပေႃးၽႅဝ်မႃးမိူင်းမိတ်ႈ၊ မႄးႁွမ် ႁႅင်း သိုၵ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇၸႂ်ၶေႃး၊ သိုၵ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇ လမ်းၸွမ်းမႃး မီးပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ထႅင်ႈ ၵႃႈတီႈၵၢင်ပၢင်ႇ ႁိမ်းဝၢၼ်ႈသၢတ်ႇ ၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈၶဝ်လူႉယႂ်ႇတၢႆၼမ် ထၢၼ်ႈပေႃးတူဝ်ႈမိူဝ်တဵမ်ပၢင်ႇ၊ ၵႃလမ်လၢင်းတႃႉ(ၼၢင်းတႃႉ) ၵိၼ်ပေႃးဢမ်ႇသဵင်ႈလႆႈလႄႈ ႁဵင်းၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ-ပၢင်ႇမၢၼ်ႈတၢႆ (ပန်မန်တိုင်) ဝႃႈၼႆတေႃႇႁၢၼ်ႉယၢမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

             

         ထိုင်မႃးပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင် “သိူဝ်ၸေႃၾႃႉ” ၽွင်းငမ်းမိူင်းယဝ်ႉ၊ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈလူင် “သိူဝ်ၸေႃၾႃႉ” သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ် ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ၊ လုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ -"ၸဝ်ႈသိူဝ်ယွၼ်ႈၾႃႉ" ၶိုၼ်းၶိုၼ်ႈပုတ်ႈဝၢၼ်ႈငမ်းမိူင်းပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၵႂႃႇထႅင်ႈ၊ ဝၢႆးသေၸဝ်ႈလူင် "သိူဝ်ယွၼ်ႈၾႃႉ"သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇၵေႃႈႉ၊ တေႇၼၼ်ႉမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် ယဝ်ႉတေႃႇပေႃးထိုင်မႃး ပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်"သိူဝ်သႆႈၾႃႉ"သေသိုပ်ႇမႃးတေႃႇထိုင်-

	ဝဵင်းလူင် မိူင်းတႆ
လၢၼ်ႉသၢမ်လၢၼ်ႉ၊ ၸႄႈသၢမ်ၸႄႈ၊ ၽၢင်သၢမ်ၽၢင်၊
[ၵ]   (1) လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ။	(2)  လၢၼ်ႉၼႃး။	(3)  လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ။
[ၶ]   (1) မိူင်းၸႄႈလူင်။	(2)  မိူင်းၸႄႈဢူ။	(3) မိူင်းၸႄႈလၢၼ်ႉ။
[င]   (1) မိူင်းၽၢင်လူင်။	(2)  မိူင်းၸႄႈၽၢင်။	(3)  မိူင်းယူင်ႉၽၢင်။

           တင်ႈဢဝ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈ"သိူဝ်ယွၼ်ႈၾႃႉ"ဢုပ်ႇပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃး တေႃႇႁူၵ်းသိုပ်ႇပၢၼ်၊ ႁၢၼ်ႇတေႃႇၸဝ်ႈ "ၶုၼ်ၵျေႃႇ" ၶဝ်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်းထႅင်၊ ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျေႃႇ  ၽွင်းငမ်းမိူင်းမႃးၼႆၵေႃႈ ပဵၼ်ဢၼ်မၼ်ႈၵိုမ်း ၵတ်းယဵၼ်ယူႇငၢႆႈၸႂ်လူမ်ၶေႃး ယူႇယဝ်ႉ။

          တင်ႈဢဝ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျေႃႇသိုပ်ႇတၢမ်လူင်းမႃးတေႃႇပၢၼ်ၶုၼ်ထိုင် မိူင်းသဝ်းၶေႃ ၽွင်းငမ်းမေႃႇသႅင် ၵပၢင်ႇ(ၵျၢပ်ႉပိၼ်ႇ) မိူင်းၵူတ်ႉ(မိူင်းၵုတ်ႈ)၊ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလႆႈသၢင်းၶွၼ်ႇ တီႈၽႂ် ဢဝ်ၵၢင်ၸႂ်ၸိူဝ်ႉ ၶိူဝ်းတႆး သေႁဵတ်းသၢင်ႈၶိုင်ပွင်၊ ဢုပ်ႉပိူင်ႇမေႃႇသႅင်ႁဝ်း ၵႂႃႇၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်ယူႇယဝ်ႉ။

             တေႃႇပေႃးထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1886 ၼီႈ၊ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၶဝ်မႃးသိမ်းဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ၊ ၶိုၼ်းလၢမ်းတၢမ်းမႃးသိမ်းပႃး မိူင်းတႆး ပတ်းပိုတ်ႉယူႇယဝ်ႉ။ၸင်ႇၼၼ်ႉၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၸင်ႇၸႂ်ႉၵူၼ်းၵႃႉ ၸုမ်းၼိုင်ႈ မႃးတင်ႈၸၢၵ်ႈၶုတ်းသႅင်၊ ပိူင်ဢၼ် ၶိုတ်း ၵၢပ်ႈၶိုတ်းပၢၼ်ၼၼ်ႉ ၸဵမ်တီႈလၢႆးၶုတ်း လၢႆးႁႃ လၢႆးထွင်သႅင်ၸိူဝ်းၼႆႉ-ပဵၼ်ၶိူင်ႈၸၢၵ်ႈလွၼ်ႉလွၼ်ႉယဝ်ႉ။ၵူၼ်းၵႃႉၸုမ်းၼႆႉ လႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ [BURMA RUBY MINE COMPANY MOGOK] ၼႆယဝ်ႉ။ထိုင်မႃးပီႈၶရဵတ်ႈ  1941 ၼီႈ၊ ပဵၼ်သိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈ သွင်၊ ၽွင်းၼၼ်ႉမႅၼ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶဵဝ်၊ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈလိုၼ်းသုတ်း၊ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

             ထိုင်မႃးပီၶရဵတ်ႈ 1947 ၼီႈ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတေးႁူတ်ႈသၼ်လွႆသေ ဢၢၼ်းယွၼ်းဢဝ် မိူင်းတႆး ပဵၼ်မိူင်းႁင်းၶေႃ ႁႂ်ႈဢွၵ်ႇပူၼ်ႉလွတ်ႈတႂ်ႈမိုဝ်းၵုမ်းၵမ် ၶွင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၼႆလႄႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၸွမ်သိုၵ်း ဢွင်ႇသၢၼ်း လႆႈယိၼ်းၶၢဝ်ႇ သေ ၸင်ႇမႃးယွၼ်း ႁူမ်ႈဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၸွမ်းၵူၼ်းတႄးႁူတ်ႈသၼ်လွႆယူႇယဝ်ႉ။ ထိုင်တီႈတူၵ်းလူင်း လႆႈၸႂ်ၵၼ်သေႁဵတ်းလိၵ်ႈႁူမ်မၢႆၵၼ်တီႈပၢင်လူင်ယဝ်ႉတူဝ်ႈလီငၢမ်း။ ၵူၺ်းၼႃႇၵွပ်ႈႁဝ်းထုၵ်ႇမၢၼ်ႈၶဝ်ပႅတ်ႉ လႅၼ်ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်း ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵႅၼ်ႇလႄႈ တႆးႁဝ်းသမ်ႉပေႃးလႆႈသုမ်းမိူင်းၵုတ်ႈ တင်း ႁူဝ်ပၢင်ႇ ပၼ်မၢၼ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉသေဢမ်ႇၵႃး၊ ပၢႆၺႃးမၢၼ်ႈမႃးဢုပ်ႇ ပိူင်ႇၼင်ႈမိူင်း၊ ႁဵတ်းၶုၼ်တႆးႁဝ်းၵႂႃႇ ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵူႈၸႄႈဝဵင်း ႁၢၼ်ႉၼႆႉယူႇယဝ်ႉ၊ လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈတင်းမေႃႇသႅင်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇ ၶဝ်ၵုမ်းၵမ်ဝႆႉတင်းပိုၵ်းယဝ်ႉ၊ လိၼ်မိူင်းတႆးႁဝ်းၼႆႉ မၼ်းမီးၵႃႈၶၼ်၊ မီးၼမ်ႉတွၼ်း မီးပိုၼ်းမႃးၸဵမ်ၵွၼ်ႇဢွၼ်ၼပ်ႉပဵၼ်ႁူဝ်ႁဵင်ပီ မိူင်းယူႇယဝ်ႉ၊ သႅင်ဢၼ်ႁၢင်ႈလီလိူဝ် ပိူၼ်ႈလႄႈ မီးၵႃႈၶၼ်ၵႃႈတီႈသုတ်း ၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉၼႆႉ ပဵၼ်သႅင်မိူင်းၵုတ်ႈ (Mogok)ႁဝ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 

သႅင်ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈတင်းလုမ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်သႅင်ဢၼ်ပေႃႇတီႈမိူင်းၵုတ်ႈ

ၸိုဝ်ႈသႅင်ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းၼမ်ႉလိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉမီးၼင်ႇၼႆ-

01. သႅင်လႅင် (ပတ်ႉတမျႃး)။

02. သႅင်သွမ်ႇ(ၼီႇလႃႇ။

03. သႅင်ၶၢဝ်။

04. သႅင်လိူင်/ၶၢဝ်(ဢုသ်ၻၾျႃး)။

05. သႅင်ၵမ်ႇမၢၵ်ႇၶိူဝ် (ဢိၼ်ႇတၼီႇလႃႇ)။

06. သႅင်လႅင်/ၶဵဝ်/မူၼ်ႇ(ဢၺမ်ႉ)

07. သႅင်လုၵ်ႈလဵဝ်မီးသီလႅင်ၵမ်ႇၶဵဝ်(ၻုင်းပၢၼ်လႃႉ

08. သႅင်လိူင်ၶဵဝ်လႅင် (ၵေႃႇမိတ်ႈ)။

09. သႅင်သီၶဵဝ်(မျႃႉမိူင်းၵုတ်ႈ)။

10. သႅင်ၶၢဝ်/မူၼ်ႇ (ပလႄးပႂႃး)။

11. သႅင်လိူင်ၶၢဝ် (သူၺ်ႇတႂၼ်)။

12. သႅင်သီယွတ်ႈတွင်ၵူၺ်ႈၼုမ်ႇ(ပျွင်းၶွင်းၸိင်း)။

13. သႅင်တႃမႅဝ်းၶဵဝ် ၶၢဝ်၊ လိူင်၊ လမ်။

14. သႅင်ၶဵဝ်ၶွင်ႇၵမ်ႇ (ၸလိၼ်းၶၢဝ်)။

15. သႅင်သီမွၵ်ႇၽၵ်းတူပ်း(ၸလိၼ်းၸွႆး)။

16. သႅင်သီလမ် (မႁူႇရႃႇ-မတ်းမီႈ)။

17. သႅင်သီလႅင်ၵမ်ႇ (ယႁႄး)။

18. သႅင်သီလႅင်ၼုမ်ႇ(ၼိူဝ်ႉဢူၼ်ႈမီးၸိူၵ်ႈ 6 ထိုင်-12သဵၼ်ႈ-ၻူႇယွင်ႇ)။

19. သႅင်လုၵ်ႈလဵဝ်မီးသီသွမ်ႇၶဵဝ် (ၼၵႃးတွႆႉ)။

20. သႅင်လုၵ်ႈလဵဝ်မီးသီလႅင်လိူင်(ပယိၼ်း)။

21. သႅင်လိူင်ၶၢဝ် (ပႁၢၼ်း)။

22. သႅင်လုၵ်ႈလဵဝ်မီးသီသွမ်ႇၶဵဝ် (ၽယႄးဢူႇ)။

23. သႅင်ထၢတ်ႈတယႃႇၶၢဝ်။

လိူဝ်ၼႆႉမီးထႅင်တင်းၼမ် လႄႈ ဢၼ်ဢမ်ႇႁူႉၸိုဝ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီးပဵၼ်ဢမ်ႇႁူႉလၢႆပိူင်ၼႆယူႇ၊ သႅင်ဢၼ်ဢွၵ်ႇတီႈၼမ်ႉ လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ မီးၼိူဝ်ႉၶႅင်၊ ၼိူဝ်ႉဢူၼ်ႈၼႆၸႅၵ်ႈၽႄဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

 ၼႂ်းၵႃႈၼိူဝ်ႉမၢၵ်ႇႁိၼ်သႅင် ဢၼ်ၼိူဝ်ႉၶႅင်သမ်ႉ ၸႅၵ်ႇဝႆႉမီးသီႇသႅၼ်း-

1.ၼိူဝ်ႉၶီႈၽိုင်ႈ ဢမ်ႇၼၼ်ၼိူဝ်ႉတဵၼ်းၶႆ။

2.ၼိူဝ်ႉၵႅဝ်ႈ (ၼိူဝ်ႉမၢၼ်ႇ)။

3.ၼိူဝ်ႉၶီႈၽိုင်ႈ+ၵႅဝ်ႈ၊ ႁွင်ႉ ၼိူဝ်ႉၶီႈၽိုင်ႈလႄႈၼိူဝ်ႉၵႅဝ်ႈ။

4.ၼိူဝ်ႉၾလၢၼ်ႇ(ၼိူဝ်ႉဢမ်ႇၼႅၼ်ႈလီၵျၢမ်းသုတ်းႁုတ်းဝႆႉ)။

               ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ သႅင်မိူင်းၵုတ်ႈႁၢင်ႈလီတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ၊ လိၼ်မိူင်းၵုတ်ႈၵတ်းယဵၼ်လီၼႃႇ တၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ တႃႇပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်း တႄႉၵူၺ်းလႆႈတၢင်းသေလၢႆလႄႈ ၶေႃးၶူမ်ၸွမ်းၵၢမ်ႇၵျၢမ်ႇမႃႇ မိူင်းတႆးလူင်ႁဝ်းယူႇယဝ်ႉ၊ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပီႈၼွင်ႉတႆးႁဝ်း ဢွၼ်ၵၼ်ၶူၼ်ႉၶိုၼ်း ႁူႉပိုၼ်းမိူင်းတႆး၊ ၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းၼမ်ၼမ် ၵူႈၵေႃႉၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။

ၽိုၼ်ဢိင်-

1.ပိုၼ်ႉႁူႉပတေႇသႃႇ၊ ဢၼ်ၼၢင်းလၢဝ်ၵႂၼ်း(မိူင်းၵုတ်ႈ)တႅမ်ႈ-ၼႃႈလိၵ်ႈ :152-153-155-156-157-159။

2.ပိုၼ်ႉႁူႉပတေႇသႃႇ၊ ဢၼ်ထၢဝ်ႈလၢဝ်းမိူင်းတႅမ်ႈ-ၼႃႈလိၵ်ႈ : 54-55-57-59-61-62-64။

     လိူၼ်တႆး 
16/April/2015