ပိုၼ်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊ
ၼိူင်ႈၵေႃႉႁူႉၼိူင်ႈဢၼ် ၼိူင်ႈၵေႃႉႁၼ်ၼိူင်ႈလွင်ႈ ပိုၼ်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊၼႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဝႃႈ လုၵ်ႉတၢင်းတီးပႅတ်ႉလူင်းမႃးၵေႃႈလူဝ်ႇ ꧦ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉဝႃႈ ပိုၼ်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊ ပဵၼ်ၵျွၵ်ႉ သႄႇ(ၾၢႆႁိၼ်လူင်)ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ တွင်ႇငူႇ(တူင်ဢူႇ)၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ပၵူဝ်း(ပႃႇၵိူဝ်)၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈ သမ်ႉဝႃႈတၵွင်း(တႃႈၵွင်)၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈသမ်ႉဝႃႈပွၵ်ႉၵၢၼ်ႇ(ပူးၵမ်ႇ)တီႈၼၼ်ႉလူဝ်ႇ ꧦ တီႈၼႆႈလူဝ်ႇ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ပၢႆးပိုၼ်းတႆးႁဝ်းၶဝ်သမ်ႉ ႁၼ်ထိုင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၶႃႈ၊ ၸဝ်ႈပၢႆးပိုၼ်းလူင်တႆးႁဝ်းၶဝ် ၸိူဝ်းယၢမ်ႈဢၢၼ်ႇယၢမ်ႈတူၺ်း ပိုၼ်းၵူႊၶိူဝ်း ꧦမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉၶႂ်ႈမၵ်းမၼ်ႈပိုၼ်းဢၼ်လႂ် ပဵၼ်ငဝ်ႈၵဝ်ႉပိုၼ်းမၢၼ်ႊၶဝ်ၶႃႈ? သမ်ႉႁၼ်မၢၼ်ႊၶဝ် မၵ်းမၼ်ႈပိုၼ်းၶဝ် ပဵၼ်ဢၼ်လႂ်ပဵၼ် ငဝ်ႈၵဝ်ႉပိုၼ်းမၢၼ်ႊၶဝ်။
မိူၼ်ၼင်ႇ မၢၼ်ႊဝဵင်းထီးၵျႅင်ႉ‘ၶိင်းဢူးပတေႃႇ’ထမ်ႇမၸႃႇရိယ(ၸၢၼ်ႉၶူး) ဝၢတ်ႉ မၸူဝ်းယိင်ႇ လၢတ်ႈဢွၵ်ႇမွၵ်ႇဝႃႈတေႉ “ဝဵင်းတႃႈၵွင်ၼႆႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၸႂ်ႈဝဵင်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊ ပဵၼ်ဝဵင်းတႆးလူင်တေႉ ꧦဢိူဝ်ႈ ဝဵင်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊၼႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇၵဝ်လႆႈၽတ်းဢၢၼ်ႇႁူႉႁၼ်မႃး တေႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းပုင်ႇၼႃးပျႅတ်ႉ“ၶိူဝ်းၽၢမ်း”လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းသဵတ်ႉတၵွင်း ယၢမ်းလဵဝ်မီးၼႂ်းၼေႇ မိူင်းပၢင်းၵလႃးတဵတ်ႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၽၢမ်းဢၵျၢင်ႉလု ဝဵင်းသဵတ်ႉတၵွင်းသေၶၢႆႉ(ယၢႆႉ)ပၢႆႈၶဝ်မႃးမိူင်းရ ၶႅင်ႇသေ ႁိုင်ယၢဝ်းၶၢဝ်းၼၢၼ်းမႃး ၵႂၢမ်းၵလႃးဝဵင်းသဵတ်ႉတၵွင်းၶဝ်ၵေႃႈ ႁၢႆၵႂႃႇလွႆး ꧦသေ ၵွႆပၢႆဝၢႆး မႃး လႆႈၸႂ်ႉၵႂၢမ်းရၶႅင်ႇၶဝ်ၵႂႃႇလုမ်းလုမ်းယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးပဵမ်ႇ ပူၵ်းသၢင်ႈတင်ႈမိူင်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇႁူဝ်း ႁူင် တီႈသိုင်ႇတိူင်းမိူင်းပူးၵမ်ႇၼၼ်ႉ ၽွင်းၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉ မိူင်းတေႃႇမိူင်းၵႃႉၶၢႆၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ် တၢင်းလေႃႉတၢင်းဝူဝ်းတၢင်းမ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးပဵမ်ႇမိူင်းပူးၵမ်ႇၶဝ်ၸၢႆး ꧦယိင်း ꧦ ၵေႃႈ ၵႃႇလိုဝ်ႈယၢင်ႉထင်သဝ်း မိူင်းရၶႅင်ႇၼမ် ꧦလၢႆ ꧦသေ ၶၢႆၶူဝ်းၵိၼ် ၶူဝ်းၼုင်ႈၶူဝ်းတိုဝ်း တေ ဝႃႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းရၶႅင်ႇၶဝ်ၼႆၵေႃႈ တေႃႈၼင်ႇၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၵူႊၽဝ်ႇၵူႊမိူဝ်ႈတၢင်ႇဢဝ်သိူဝ်ႈၽႃႈ ၶူဝ်းၵိၼ်ၶူဝ်းတိုဝ်း မႃးၶၢႆမိူင်းပူးၵမ်ႇ ၵူႊသမ်ႇသႅၼ်ပိူင် မႃးၶၢႆမႃးသိုဝ်ႉ မႃးလိုဝ်ႈမႃးသဝ်းၼမ် ꧦလၢႆ ꧦ ၼင်ႇၵဝ်ႇ ၽဝ်ႇၼၼ်ႉၶိူဝ်းဢၢႆႈၽၢမ်း ‘ပုင်ႇၼႃးပႅတ်ႉ’ၶဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်ႈၸွမ်းမႃးၵႃႉၶၢႆ ၸွမ်းပိူၼ်ႈ သေ ၵိူတ်းယၢင်ႉလိုဝ်ႈသဝ်းၵႃႇ ႁႃႁဵတ်းၵၢၼ်ၵူႊသမ်ႇၵူႊမဵဝ်း ပႃႈၵမ်ႉၼမ်တေႉ ႁႃတူၺ်းပေႇ တၢင်ႇၵႃႇလႃး ၼႂ်းၸေႊၼႂ်းဝဵင်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ယူႇသဝ်းႁိုင်မႃးသေ တူၺ်းလၢမ်းထိုင်မၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ မၢၼ်ႈၸွၵ်ႇ မၢၼ်ႈၸဵင်ႇ ၵႃႇၼမ်လၢႆမႃးသေ သၢႆသိူပ်ႇသၢႆ ၶိူဝ်းသိူပ်ႇၶိူဝ်း ၵူၼ်းသိူပ်ႇၵူၼ်းမႃး ထႅင်ႈတိၵ်း ꧦ လၢႆးတူၺ်းပေႇတၢင်ႇၵႃႇလႃးၶဝ် ၸိူဝ်းမၢၼ်ႇၵေႃႈမၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းမႅၼ်ၵေႃႈမႅၼ်သေမႃး ယူႇသဝ်း ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၢၼ် ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈတၵ်ႉတူၺ်းၶူဝ်ႉၵျႃဝ်ႇ ၵဵင်းမၢၼ်ႈၵိင်းမိူင်း ၵဵင်းႁၢင်ႈ ၵဵင်းႁေႃ ၸိူဝ်းၼႆႉလႂ်သေ ႁိုင်ယၢဝ်းၶၢဝ်းၼၢၼ်းမႃး လၢႆၵၢပ်ႈလၢႆပၢၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶိူဝ်းပုင်ႇၼႃး (ၽၢမ်းယွၵ်း)ၶဝ် ၸင်ႇၶဝ်ႈလႆႈတီႈယူႇ ၸၼ်ႉသုင်သေ ၸင်ႇၸုင်ၸၼ်ၵၼ်မႃးၼမ် ꧦလၢႆ ꧦယဝ်ႉ ယူႇႁၢင်ႇၵႆၵၼ်မႃးတၢင်းမိူင်းရၶႅင်ႇၶဝ်သေ သဵင်တၢၼ်ႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၵေႃႈ ပိူင်ႈၵၼ်ၵႂႃႇတၢၼ်ႇ ꧦယဝ်ႉ သဵင်ၶဝ်ၵေႃႈမဝ်မႃး ဢမ်ႇပႃးသဵင်ၼၵ်း သဵင်ၵူင်ၶေႃး မိူၼ်သဵင်ရၶႅင်ႇၶဝ်ယဝ်ႉ။
ဝၢႆးမႃးထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းၼေႃႇရထႃႇ ၸဝ်ႈၵျၢၼ်ႇသဵတ်ႉၸဝ်ႈၸေႇသူႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ သေ ၸုမ်းၸိူဝ်းၽၢမ်းပုင်ႇၼႃးယွၵ်းၶဝ်သမ်ႉသႅၼ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းၶဝ်ႈၸမ် ꧦလႆႈ ၼႂ်းႁၢင်ႈၼႂ်းႁေႃၵေႃႈမီးမႃးၼမ် ၸိူဝ်းလႆႈပဵၼ်ပူႇၵၢင်ႉႁဵင်ၵိၼ်မိူင်း ၵေႃႈမီးမႃးယဝ်ႉ ၵျူဝ်ႇၵိင်းၶိူဝ်းၸၢဝ်းတႆးပဵမ်ႇၶဝ်ၵေႃႈ ဢူၼ်ႈယွမ်းလူင်းမႃး ၵျူဝ်ႇၵိင်းပုင်ႇၼႃး ယွၵ်းၶဝ်ၵေႃႈ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈမႃးသေ လႆႈယူႇႁွမ်းၸွမ်းၵၼ် တင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးပဵမ်ႇလႄႈ လႆႈ ဢူမ်ဢိုၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇလွႆး ꧦသေ ၸင်ႇဝႃႈလိၼ်ဢိုၼ်ၵူၼ်းဢမ်ႇႁၢႆ ၵူၼ်းဢိုၼ်ၵူၼ်းၼႆႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸင်ႇၸၢင်ႈႁၢႆၼႆ။
မိူၼ်ၼင်ႇၶိူဝ်းပီႈၼွင်ႉ ၸၢဝ်းတႆးပဵမ်ႇၶဝ်ၼႆႉ ၸူမ်ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇၼႂ်းၶိူဝ်းၽၢမ်းပုင်ႇၼႃးယွၵ်း ၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၵွႆပၢႆဝၢႆးမႃး ပဵၼ်ၶိူဝ်းပုင်ႇၼႃးယွၵ်းၵႂႃႇသဵင်ႈ ꧦသေယဝ်ႉ။ ပိုၼ်းငဝ်ႈၵဝ်ႉမၢၼ်ႊ ဢၼ်ၶႃႈၸဝ်ႈလႆႈဢၢၼ်ႇ ႁူႉႁၼ်မႃးၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈဝဵင်းသဵတ်ႉတ ၵွင်း တေႇငဝ်ႈၵဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႊမႃးၼႆၶႃႈယဝ်ႉ ၶႃႈၸဝ်ႈဢူးပတေႃႇ ဝဵင်းထီးၵျႅင်ႉ”။ ထတ်းသၢင်တူၺ်းၶႃႈလႄႈ ၸဝ်ႈပၢႆးပိုၼ်းႁဝ်းၶဝ် တေမိူၼ်ပဵၼ်တေႉယူႇၶႃႈႁိုဝ် ၼိူင်ႈ ၵေႃႉႁူႉၼိူင်ႈဢၼ် ၼိူင်ႈၵေႃႉႁၼ်ၼိူင်ႈလွင်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ။
မိူၼ်ၼင်ႇတၢင်းႁၼ်ထိုင်ၶႃႈၸဝ်ႈ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈတေႉ တေမိူၼ်ၼင်ႇ‘ဢူးပတေႃႇ’ လၢတ်ႈၼႆႉတေႉယူႇ ငဝ်ႈၵဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႊ လုၵ်ႉတီႈပုင်ႇၼႃးမႃး ပေႃးတေမႃႈထတ်းတူၺ်း ၸႃႇတိ ပီႇၸ လွင်ႈယူႇသဝ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈၵိၼ်လႄႈ လွင်ႈလၢႆးတၢၼ်ႈလၢတ်ႈၵႂၢမ်း လွင်ႈၸႂ်ဝႆႉၸႂ်ဝၢင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ လွင်ႈၸႂ်ဢႃႇၵႃႇသမၢၼ်ႇၼၽႅၼ်သုင် ဝႃႈႁဝ်းၶိုၵ်ႉႁဝ်းၵျႃႉ ႁဝ်းမီးၵႃႈမီးၶၼ် ႁဝ်းပဵၼ် ၸၼ်ႉၵူၼ်းမႅတ်ႈ လွင်ႈၸႂ်ဝႆႉဝၢင်းမဵဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸႂ်မၢၼ်ႇၼပုင်ႇၼႃးၶဝ်ယဝ်ႉ ၵွႆးၵႃႈဝႃႈၶိူဝ်းပုင်ႇ ၼႃးၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ် မၼ်းပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းၶုၼ်ၸႂ်ႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်းယူႇပႃႈတႂ်ႈ ၶုၼ်ၵွႆး မၼ်းပဵၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းမေႃဢုပ်ႇမေႃလၢတ်ႈမေႃၽႅတ်ႉ(ပႅတ်ႉ)မေႃလႅၼ် မေႃလၵ်ႉ မေႃၵဝ်း ၽၢၼ်ႇတႃႇၸဝ်ႈၶုၼ်ၽၢၼ်ႇတႃႇၼႂ်းလူင် မၢၼ်ႈမိူင်း မေႃၽႅတ်ႉ မေႃလႅၼ်တေႃႇပေႃႈမႄႈၵူၼ်း မၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း မေႃၵဝ်းႁႂ်ႈမၢၼ်ႈမိူင်းတိူင်းၵႃးႁၢင်ႈႁေႃ လူႉလႅဝ်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်းပုင်ႇၼႃးၶဝ်ႁဵတ်း ပဵၼ်လႆႈ ၶဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်မဵဝ်းၽီသွင်ၼႃႈၽႃႉသွင်ၶူမ်း ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ၵဝ်းမၢၼ်ႈမိူင်းတိူင်းၵႃးလူႉ လႅဝ်သေ ၶဝ်ၶိုၼ်ႈႁဵတ်းၶုၼ်လႆႈသေတႃႉၵေႃႈယႃႇ တႃႇမၢၼ်ႈမိူင်းတေႁိူဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းတေဢမ်ႇႁဵတ်းပဵၼ်လႆႈ~
ၵွပ်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈမဵဝ်းၶိူဝ်းၶုၼ် ပဵၼ်မဵဝ်းၶိူဝ်းယူႇပႃႈတႂ်ႈၶုၼ်မဵဝ်းပုင်ႇၼႃးၶဝ်ၼႆႉ မေႃၽႅတ်ႉ (ပႅတ်ႉ)လႅၼ်လိင်ႇလၵ်ႉၸၵ်ႉၶုတ်ႈဢမ်ႇသိူဝ်ႈယူဝ်း ၶိူဝ်းပုင်ႇၼႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၼႆႉ ဢမ်ႇ သူႈမီးပိုၼ်းမၼ်းမႃး ပိုၼ်းၶဝ်ၼႆႉပဵၼ်ပိုၼ်းယူႇ ပႃႈတႂ်ႈၶုၼ်ၵူၺ်း ၶိူဝ်းပႅမ်ႇမၼ်ႇၼပႅမ်ႇမႃႇ ပမ်ႇမႃႇၶဝ်ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈပုင်ႇၼႃးၵြႃးသဵတ်ႉတၵွင်းၶဝ်ႈမႃးပဵၼ်ပုင်ႇၼႃးရၶႅင်ႇ ၶဝ်ႈမႃးပဵၼ်ပုင်ႇၼႃး မိူင်းပူးၵမ်ႇလႄႈ ၸင်ႇဝႃႈၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶဝ် ပဵၼ်ငဝ်ႈၵႂၢမ်းရၶႅင်ႇသေ ၽၢတ်ႇယၢၼ်ပဵၼ်မႃး မၢၼ်ႊ သဵင်ၼၵ်းလႄႈသဵင်ႈမဝ်ၵူၺ်း။
ဢမူၺ်ႇၶူဝ်းၶွင်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးပဵမ်ႇၶဝ်ၼႆႉ မၢၼ်ႊၶဝ်ပုတ်ႈဢဝ်လႆႈၵႂႃႇလုမ်း ꧦယဝ်ႉ၊ လွင်ႈ ၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈငႄႈထုင်းမၢၼ်ႊၼႆၵေႃႈ ပႃးမႃးတီႈရၶႅင်ႇၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢဝ်တီႈတႆးပဵမ်ႇၶဝ်ၼမ် ꧦ ၵမ် မႃးတီႈမွၼ်းၶဝ်ၵေႃႈပႃး ဢဝ်မႃးတီႈယူဝ်းတြႃးၵေႃႈၶူၼ်း ဢဝ်မႃးတီႈတႆးယူၼ်း ဢဝ်ၶူၼ်းၶွင်တႆး ႁဝ်း ဢဝ်ၵဝ်းလေႃး ၶူၼ်းၵၼ်ပဵၼ်ဢၼ် ပဵၼ်မႃးၾိင်ႈငႄႈမၢၼ်ႊ ပမ်ႇမႃႇၶဝ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈႁႆႇ လွင်ႈတိုင်ႈ လွင်ႈၵႃႈလွင်ႈဝႅၼ်လွင်ႈၼုင်ႈလွင်ႈမႆႊၸိူဝ်းၼႆႉ ဢဝ်မႃးတီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉလုမ်း ꧦယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶဝ်လႆႈမီးၸိုဝ်ႈသဵင်လူင် ႁူဝ်းႁူင်တင်ႈၶိုၼ်ႈလႆႈမႃးၼႆႉ
- (1)မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်ႁေႃၶမ်း မိူင်းတွင်ႇငူႇသေ ၽုၺ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၶၢၵ်ႈမိူင်းၵႂႃႇၵူႊၽၢႆႇ ꧦ မိူဝ်ႈ ၶႉသ 1550။
- (2)မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢွင်ႇၸေႇယ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸွမ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းသူၺ်ႇပူဝ်ႇသေ ၽုၺ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၶၢၵ်ႈမိူင်းၵႂႃႇ ထိုင်မိူင်းတႆး မိူင်းထႆး လၢႆတီႈလၢႆမိူင်း မိူဝ်ႈ ၶႉသႉ
- (3)မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမင်းတုင်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း မိူင်းမၢၼ်းတလေး သိုပ်ႇဢုပ်ႉ ပိူင်ႇမိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႊ လႆႈသၢင်းၶွၼ်ႇ ၶဝ်ႈငိုၼ်းၶဝ် မိူဝ်ႈ ၶႉသ 1853-1878ႉ
- (4)မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်း ၵူၼ်းၶႃးၸႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွၼ်ႈႁႅင်းၶွတ်ႇၾၼ်ႈၵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလုၵ်ႈသိုၵ်းသၢမ်သိပ်းသေ ၵႂႃႇႁဵ်းဢဝ်ပၺ်ႇၺႃႇပၢႆးသိုၵ်း ပၢႆးမိူင်း တီႈမိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇယဝ်ႉ သေ ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉၵေႃႈ မႃးသူၼ်းတုမ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵူႈၶိူဝ်း ꧦသေ ပူၵ်းတင်ႈမိူင်း ႁူမ်ႈတုမ်မႂ်ႇလႆႈမႃး မိူဝ်ႈ ၶႉသ 1947 ၼီႈ ၽႅတ်ႉလႅၼ်ၵဝ်းသူႁဝ်းႁႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ယဝ်ႉ။
- (5)ဢၼ်ၼႂ်းပိုၼ်းၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပထမမျႅၼ်ႇမႃႇၼႅင်ႇငၢၼ်ႇပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၼေႃႇရ ထႃႇၼႆၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢဝ်ပိုၼ်းႁူၼ်လင်ၵႂႃႇ ယိပ်းၵမ်ဢဝ်ၵူၺ်း ဢၼ်ပဵၼ်တေႉမၢၼ်ႇမၼ်း မိူဝ်ႈ ပၢၼ်ၼေႃႇရထႃႇ ၵျၢၼ်ႇသဵတ်ႉ ၸေႇသူႇၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉပဵၼ်ပၢၼ် တႆးပဵမ်ႇယူႇ ဢမ်ႇပႆႇပဵၼ်ပၢၼ်ပုင်ႇၼႃးပႅတ်ႉ ပမ်ႇမႃႇမၢၼ်ႊၵွၼ်ႇ။ ၵွႆးၵႃႈဝႃႈ ပိုၼ်းတႆးပဵမ်ႇလႄႈ ၶိူင်ႊၶူဝ်း ၾိင်ႈငႄႈတႆးပဵမ်ႇၶဝ် ပမ်ႇမႃႇမၢၼ်ႊၶဝ် ယိပ်းၵမ်ဢဝ်လႆႈသဵင်ႈသေ ၶဝ်ၶႂ်ႈမွတ်ႇပႅတ်ႈပိုၼ်းၶိူဝ်း တႆးပဵမ်ႇသေ ဢဝ်ပဵၼ်ပိုၼ်းမၢၼ်ႊၶဝ်ၵႂႃႇ ၸဵမ်ၽႃႇသႃႇ သႃႇသၼႃႇ လိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတင်း သဵင်ႈ ၸဵမ်သၵ်းၵရဵတ်ႉ ၵေႃးၸႃႇၼႆၵေႃႈ ၶႂ်ႈဢဝ်ပဵၼ်သၵ်းၵရဵတ်ႉၶဝ်ၵႂႃႇ ႁဵတ်းၵဵင်ႈႁွင်ႉဝႃႈ မႅၼ်ႇမႃႇသၵ်ႉၵရဵတ်ႉၼႆဢိူဝ်ႈ သၵ်းၵရဵတ်ႉၵေႃးၸႃႇၼႆၵေႃႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ပုၵ်ႉပႃးၸဝ်ႈရႁၢၼ်းၼၼ်ႉ မွတ်ႇပႅတ်ႈၵေႃးၸႃႇမႃႇႁႃႇသၵ်ႉၵရဵတ်ႉသေ ၶိုၼ်းတေႇမႂ်ႇၵေႃးၸႃႇ သၵ်ႉၵရဵတ်ႉၶိုၼ်ႈမႃး တေႃႇ ႁၢၼ်ႉၼႆႉ 1372 ၼီႈၼႆႉယဝ်ႉ။
- (6)ၸဝ်ႈယွင်ႈၶွင်ၵႃႈ ၸဝ်ႈသႃႈ(ၼေး)ၶွင်ပေႃး ၸိူဝ်ႉမူင်ႈၵေႃႈမူင်ႈပႅင်း ၸိူဝ်ႉမႅင်းၵေႃႈ မႅင်းႁၵ်ႉ ဢၼ်ႁၵ်ႉႁႅင်းပႅင်းလူၼ်ႉ ပူၼ်ႉလိူဝ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ႁၵ်ႉၾိင်ႈငႄႈလိၵ်ႈ လၢႆး ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇငိူၼ်ႈၶိူဝ်း ႁၵ်ႉမၢၼ်ႈႁၵ်ႉမိူင်းၼႆႉ ၼမ်ႉၸႂ်ႁၵ်ႉမျႅတ်ႈလိူဝ်သေ ပိူၼ်ႈတင်း သဵင်ႈ ꧦယဝ်ႉ။
- (7)ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၽႂ်ၵေႃႈမၼ်းႁၵ်ႉ လႆႈၸုၼ်ႉဢသၢၵ်ႈတႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလႄႈ မၢၼ်ႈမိူင်း ၵႂႃႇ သႃႇတၵလၵ်းထၢၼ်လူင်မၼ်း မီးမႃးမိူဝ်ႈၶႉသ 1429 ၼီႈၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ပူၼ်ႉ ပႅၼ်ၶဝ်ႈ ၵဝ်းတိုၵ်းယႃႉႁိမ်ၸိင်းမိူင်းပႅင်ႇသဵတ်ႉၶဝ်ၼၼ်ႉ မီးၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၼၢင်းယိင်းဢွၼ်ႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈ ၸိုဝ်ႈ“ၵျူင်း”}(Career of Joan of Arc 1429, 31)ၼၼ်ႉ လႆႈၸုၼ်ႉဢသၢၵ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလႄႈ မၢၼ်ႈမိူင်းသေ ၶၢမ်ႇႁေႉတိုၵ်းၾၼ်းလိုပ်ႈ ႁေႃႈသိုၵ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်မႃးယဝ်ႉ၊ ၵွပ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်းဢမ်ႇၽိင်ႇပဵင်းၵၼ်သေ သၢဝ်ၼၢင်းႁၢၼ်“ၵျူင်း”ၼႆၵေႃႈလႆႈၶၢမ်ႇဢႅင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် တဵၵ်းသႅဝ်ႈမတ်ႉလႆႈၵႂႃႇသေ ဢဝ်မတ်ႉၸပ်းမႆႉၶွႆႇၶႃပေ ပုၵ်းၸပ်းလၵ်းတီႈၵေႈၵူၼ်းၼမ် ၵၢတ်ႇ ၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉသေ ဢဝ်ၾႆးၸုတ်ႇၽဝ်တၢႆပႅတ်ႈႁႂ်ႈယဝ်ႉ။ ဢႅင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ဝႃႈ ၼႃႈၵၢၼ်ၵူၼ်းၸၢႆးႁဵတ်းလူင်တေႉ ꧦၼႆႉ သမ်ႉပဵၼ်မေႈယိင်းဢွၼ်ႇ ၵူၺ်း ယင်းႁတ်းႁၢၼ်ပူၼ်ႉလူၼ်ႉလိူဝ်ၵူၼ်းၸၢႆးၵႂႃႇၼႆႉ မၼ်းတေဢမ်ႇၸႂ်ႈၵူၼ်းတေႉၵူၼ်း မၢၼ်ႇ ႁဵတ်းႁိုဝ်ၵေႃႈ မၼ်းတေပဵၼ်မႄႈၽိူဝ်ႉၽဵတ်ႇၽီၽၢင်းၵူၺ်း ဢဝ်ၶၢဝ်လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၼႆႉ သေ ပိုၼ်ၽေႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတၢင်းၼမ်တၢင်းလၢႆယဝ်ႉ။ မၼ်းလုႁၢႆတၢႆဝၢႆးယဝ်ႉ ပီႊပွင်းသၢမ်ပၢၵ်ႇပီႊသေ ၶိူဝ်းၸၢဝ်းၵူၼ်းပႅင်ႇသဵတ်ႉၶဝ် ၸင်ႇဝႃႈ“ၵျူင်း”ၼႆႉ ဢႅင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်မႄႈၽိူဝ်ႉၽီၽႅတ်ႇၼႆၼၼ်ႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵွပ်ႈၾိင်ႈ ငႄႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႈမိူင်းသေ ၶၢမ်ႇတိုၵ်းတေႃႇထိုင်လႆႈၸုၼ်ႉဢသၢၵ်ႈ တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းမၢၼ်ႈမိူင်းၵႂႃႇ ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၼၢင်းယိင်း ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၾိင်ႈငႄႈမၢၼ်ႈမိူင်းႁဝ်းၵေႃႉၼိူင်ႈဢိူဝ်း မၵ်းမၼ်ႈၼင်ႇၼႆသေ ပၼ်ၶႅပ်းၶူးၽိူၵ်ႇၸိုၼ်ႈၶၢဝ်f(Saint)ႁႂ်ႈယဝ်ႉသေ ၸင်ႇလေႃႇသွၼ်းႁၢင်ႈ တွင်းၶီႇမ ယိပ်းၵမ်လႅဝ်းသေပူၵ်းတင်ႈတမ်းဝႆႉႁႂ်ႈ တီႈၶၢင်ႇၵၢင်ဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
- (8)မိူၼ်ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈၶႉသ 1940ၼီႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းပႅင်ႇသဵတ်ႉ“ၼပူဝ်ႇ လီႇယၢၼ်ႇ”ၵေႃႈ ၶၢမ်ႇႁေႉတိုၵ်းဢႅင်းၵလဵတ်ႉပူၼ်ႉပႅၼ်မႃးသေ တဵၵ်းသႅဝ်ႈလႆႈၵႂႃႇ ဢဝ်ၵႂႃႇၶင် ဝႆႉတီႈၶွၵ်ႈ “ၵုၼ်သိင်ႇႁႄႇလီႇၼႃႇ”သေ “ၼပူဝ်ႇလီယၢၼ်ႇ”ၵေႃႈ လႆႈလုႁၢႆတၢႆၵႂႃႇတီႈၼႂ်းၶွၵ်ႈ ၵုၼ်ၼၼ်ႉသေ ႁိုင်လၢႆပီႊယဝ်ႉၸင်ႇဢဝ်ၶၢပ်ႈၵႃႇယမၼ်းမႃးမိူင်းပႅင်ႇသဵတ်ႉသေ ႁဵတ်းပွႆးသၢင်း ၶၢပ်ႈၵႃႇယႁၢင်ႊမၼ်းႁႂ်ႈတေႉ ꧦဝႃႈ ꧦသေ ၸၢဝ်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းပႅင်ႉသဵတ်ႉၶဝ် ၸင်ႇယူၵ်ႉယွင်ႈပဵၼ်ဢႃႇ ၸႃႇၼီႇ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၼႂ်းမိူင်းပႅင်ႇသဵတ်ႉၶဝ် ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ၼပ်ႉယမ်မႃး တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉယဝ်ႉ။
- (9)ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ႁဝ်းပဵၼ်ၽူႈၸင်းပိူၼ်ႈ မိူဝ်ႈ ၶႉသ 1545-46/47ၼၼ်ႉ ၶုၼ် ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႊ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးလႄႈ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ ၽုၺ်ႇၼႃႈသိုၵ်းတိုၵ်းၶိုၼ်ႈမိူင်းလွႆႊၸိုင်ႈ တႆးႁဝ်း တိုၵ်းပႃးထိုင် မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းထႆး ၵႂႃႇယႃႉလုၵဝ်းလႅဝ် ႁိမ်ဢဝ်ၶူဝ်းၶွင်ၾိင်ႈငႄႈၼႂ်း ႁၢင်ႈၼႂ်းႁေႃ ၼႂ်းမၢၼ်ႈၼႂ်းမိူင်း ဢၼ်မီးၵႃႈမီးၶၼ် ယႃႉလုၵဝ်းလႅဝ်ပႃးၵွင်းမူးၽြႃး ဝတ်ႉၵျွင်း ၶွင်သိၼ် မဵဝ်းဢဝ်လႆႈၵေႃႈဢဝ်ၵႂႃႇ မဵဝ်းဢမ်ႇဢဝ်လႆႈၵေႃႈ ယႃႉလုၵဝ်းလႅဝ် ႁဵတ်းႁၢႆႉႁဵတ်းမိူၵ်ႈ ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး မိူင်းထႆး လွင်ႈၵႂႃႇႁဵတ်းႁၢႆႉမိူၵ်ႈလိူင်းၼႆႉ လၢတ်ႈဢမ်ႇယဝ်ႉ ၶႆႊဢမ်ႇသဵင်ႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ ဢဝ်ၶူၵ်ႉတမ်တၢႆ တႅၼ်ႇတၢႆၵေႃႈႁဵတ်းလူင်ၵႂႃႇဝႃႈၼႆ ထႆးၶဝ်ယင်းတႅမ်ႈ ႁၢင်ႈၼေပိုၼ်းမၼ်းဝႆႉၵွၼ်ႇတေႃႇထိုင်ႁၢၼ်ႉၼႆႉ ထႆးၶဝ်ဢမ်ႇလိုမ်းလႆႈသေ ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃးဢဝ် သွၼ်ပႃးၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းပၢႆးပိုၼ်းၵွၼ်ႇ တပိၼ်ႇသူၺ်ႇထီးလႄႈ ပယိၼ်ႉၼွင်ႇ တွင်ႇငူ+တင်း ဢွင်ႇၸေႇယသူၺ်ႇပူဝ်ႇၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းထႆး ၸၢႆးယိင်းႁႃႈႁူၵ်းလၢၼ်ႉပၢႆ ꧦ တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ မၵ်း မၼ်ႈၶဝ်သၢမ်ၵေႃႉပဵၼ်ၽူႈမိူၵ်ႈလိူင်းလူင် ဢမ်ႇၸွမ်းတြႃးထမ်ႇမလေႃးၵသေဢိတ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၶဝ်တေတွင်းၵိုမ်းဢမ်ႇလိုမ်းလႆႈ ၽူႈၶဵၼ်မိူၵ်ႈလိူင်းလူင် သၢမ်ၵေႃႉၼႆႉၵႃႇၶၢဝ်းတၢင်း မိူဝ်းၼႃႈ လၢႆမုၼ်ႇသႅၼ်ပီႊၼႆၵေႃႈ ထၢင်ႇတႆးထႆးၶဝ်တေဢမ်ႇလိုမ်းလႆႈလႃး ꧦယဝ်ႉ။ မၢၼ်ႊၶဝ်ယူၵ်ႉယွင်ႈဝႃႈ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢႃႇၸႃႇၼီႇလူင်ႁဝ်းၼႆယဝ်ႉ။
- (10)မီးထႅင်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်လႆႈယူၵ်ႉယွင်ႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်“မွင်ႇယဵတ်ႉ” ၼႆ မိူဝ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႉ ၶၢၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိုၵ်းၵေႃႉလႂ် ဢွၼ်သိုၵ်းၵႃႇႁေႉၶတ်းတိုၵ်း ဢိင်းၵလဵတ်ႉၵေႃႈ သုမ်းၵၢၼ်ႉမႃးသေ မႃးလဝ်ႈလၢတ်ႈၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၸင်ႇႁွင်ႉ ဢဝ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်‘မွင်ႇယဵတ်ႉ’မႃးၼႂ်းႁေႃသေ လၢတ်ႈမွၵ်ႇဝႃႈ “ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်ဢူးမွင်ႇယဵတ်ႉ ဢမ်ႇလိူဝ်သေမႂ်းယဝ်ႉ မႂ်းဢွၼ်သိုၵ်းသေၵႃႇႁေႉလႃႈ ပေႃးမႂ်းၵၢၼ်ႉသုမ်းဢၢႆႈၼႃႈၽိူၵ်ႇၶဝ်မႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ႁဝ်းလူဝ်ႇၵၢၼ်ႉသုမ်းတၢင်းမိူင်းယဝ်ႉ။
(ဢၼ်ပဵၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်မႁႃႇပၼ်ႇထုလတေႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵႅမ်မိူင်း မိူင်းၵုၵ်ႉ သိင်ႇၼႃႇရုင်ႇ ၵႂႃႇႁဵၼ်းပၺ်ႇၺႃႇမိူင်းတၵ်ၵသူဝ်ႇသေမေႃမႃးၵၢၼ်ပၢႆး လၢႆးပၺ်ႇၺႃႇသိုၵ်း ၵွင်ႈ ၵၢင်ႇႁွၵ်ႇလၢပ်ႇလႅဝ်းလႅတ်းသႅဝ်းတေႉ ꧦဝႃႈ ꧦသေ ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းမႃး ပဵၼ်ၸွမ်သိုၵ်းသုင်သုတ်း မိူင်းသႃႇဝထိၼၼ်ႉယဝ်ႉ)
- (11)မိူၼ်ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင် ပီႊၶႉသ 1900 ၵျိူဝ်မၼီႇ ၶဝ်ဝႃႈ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလူင်ၶဝ် ပဵၼ်“ႁိတ်းတလႃႇ”ၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽူႈမိူၵ်ႈလိူင်းလူင် တေႃႇပိူၼ်ႈသေ ၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇပေႃးမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ “ၽူႈမိူၵ်ႈလိူင်းလူင်”ႁိတ်းတလႃႇၼႆယဝ်ႉ။
- (12)မိူၼ်ၼင်ႇၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ မီးထႅင်ႈဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင် လႆႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ၶိုၼ်းယဝ်ႉလီလီၼၼ်ႉ တီႈမိူင်းၵမ်ပေႃးၸ(ၵမ်ႇပေႃးတီးယႃး)ဝႃႇတႃႉၶေႃႈယိူင်းဢၢၼ်းဢမ်ႇမိူၼ် ၵၼ်သေ ၵႂႃႇႁွင်ႉသိုၵ်းႁိမ်းႁွမ်းမိူင်းပိူၼ်ႈ မႃးယႃႇၵဝ်းတဝ် ၽဝ်ၾုၼ်းၽဝ်ၾႆးၽဝ်ႁိူၼ်းၽဝ် မၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်“ပူဝ်ႇပွတ်ႉ”ၼၼ်ႉ လႆႈၶႃႈႁႅမ်တၢႆၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းၼင်ႇၵၼ်ၵႃႇ ပေႃးမီးပဵၼ်လၢၼ်ႉပၢႆသွင်လၢၼ်ႉၸမ် ꧦၼႆႉၵေႃႈ ၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၽူႈမိူၵ်ႈလူင်ၼႂ်းၵမ် ၾႃႇၼႆသေ တေႃႇထိုင်ၸုမ်းမၼ်းၵၢၼ်ႉသုမ်းသိုၵ်းမႃးသေ ၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇႁွင်ႉဝႃႈတေၸႅတ်ႈထၢမ် မၼ်း ၵူၼ်းၸုမ်းမၼ်းဝႃႈ မၼ်းဢမ်ႇယူႇလီဝႃႈၼႆ ဢမ်ႇပေႃးႁိုင်ၶိုၼ်းႁွင်ႉထႅင်ႈဝႃႈဢမ်ႇယူႇ လီၵေႃႈႁႂ်ႈမႃးဝႃႈၼႆထႅင်ႈသေ ၵူၼ်းၸုမ်းမၼ်းၶိုၼ်းဝႃႈ မၼ်းပေႃးတၢႆယဝ်ႉ ႁႂ်ႈဢဝ်တူဝ်တၢႆမၼ်း မႃး ႁဝ်းပေႃးၽဝ်ပႅတ်ႈယဝ်ႉ ၵူၺ်းမီးလုပ်ႇမၼ်း၊ ဝႃႈၼႆထႅင်ႈၵွၼ်ႇ ၵူၼ်းမိူၵ်ႈလူင်ၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇ ၼႆႉ ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းၸင်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ပၢႆပႃးၵူၼ်းၵမ်ႇၾႃႇလႆႈၸင်းၸွမ်းသေ ပေႃးလႆႈတၢင်ႇတၢင်း ၽိတ်း ထိုင်တီႈၼႆႉၵွၼ်ႇ...။
- (13)မီးထႅင်ႈမိူၼ်ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ မိူဝ်ႈသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ဢၼ်ပူင်သိုၵ်းၶၢၵ်ႈမိူင်းဢွၵ်ႇမႃးၼႂ်း ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇသေ ယႃႉၵဝ်းတဝ် ၽဝ်ႁိူၼ်းယေး မၢၼ်ႈမိူင်းပိူၼ်ႈၼမ် ꧦလၢႆ ꧦ ၵဝ်းမေးၵဝ်းလုၵ်ႈပိူၼ်ႈၼမ် ꧦလၢႆ ꧦ ၶႃႈႁႅမ်တၢႆၵူၼ်း ၶႃႈႁႅမ်တၢႆသတ်း ၼမ် ꧦလၢႆ ꧦသေ ထိုင်တီႈမေႇရိၵၢၼ်ႊတင်းဢိင်းၵလဵတ်ႉ ဢဝ်မၢၵ်ႇပုင်းလူင် ၵႃႇပွႆႇသႂ်ႇၼႂ်းမိူင်းၶဝ် သွင်ႁူၺ်ႇ(လုၵ်ႈ)သေ ၸင်ႇယွမ်းသုမ်းၵၢၼ်ႉယူၵ်ႉမိုဝ်းယဝ်ႉ။ ထိုင်တီႈဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၾႃႇပွၵ်ႈသွင် လႆႈသီႇႁႃႈသိပ်းပီႊမိူင်းမိူဝ်ႈပီႊ 19ပီႊၼၼ်ႉ ၶုၼ် ႁေႃၶမ်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ ၵေႃႉဢၼ်ပူင်သိုၵ်းဢွၵ်ႇယႃႇၵဝ်းတဝ်မိူင်းမႃးၼၼ်ႉ သဵင်ႈၵၢမ်ႇတၢႆသေ မိူင်း ၶဝ်ႁဵတ်းပွႆးၸႃႇပၼ သၢင်းၸူဝ်ႇၶၢပ်ႈၵႃႇယမၼ်းၼၼ်ႉ ၽိတ်းမွၵ်ႇၵမ်ႇၾႃႇမိူင်းပွင်းတၢင်းၼမ် လၢႆသေ ၵမ်ႇၾႃႇၸင်ႇၶွမ်ႈၶတ်းဝႃႈ ၽႂ်ဢမ်ႇလူဝ်ႇၵႃႇပွႆးသၢင်းၸူဝ်ႇၶၢပ်ႈၵႃႇယၵူၼ်းႁၢႆႉမိူၵ်ႈလူင် ပေႃးဝႃႈၶဝ်ဢမ်ႇယိၼ်ၽိတ်းယွၼ်းတွင်းပၢၼ်ႇ ၽႂ်ဢမ်ႇလူဝ်ႇၵႃႇၼႂ်းၵမ်ႇၾႃႇပူင်တၢမ်ႇၼင်ႇၼႆ သေ ၶဝ်ၸင်ႇယွမ်းတွင်းပၢၼ်ႇယိၼ်ၽိတ်းသေ ၵမ်ႇၾႃႇၸင်ႇၵႃႇပွႆးသၢင်းၸူဝ်ႇ ၶၢပ်ႈၵႃႇယမၼ်း ႁႂ်ႈယဝ်ႉ။
- (14)မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးပီႊ ၶႉသ A.D 1516-1543 ၼီႈၼၼ်ႉ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်လူင် တႆးႁဝ်း “ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ”ပဵၼ်ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းဢုပ်ႉပိူင်ႇၼင်ႈၵိၼ်မိူင်းဢႃႇဝ တႆးႁဝ်းတေႉ ယူၵ်ႉယွင်ႈဝႃႈပဵၼ်ဢႃႇၸႃႇၼီႇ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်လူင်“ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ။ ၵွႆးၵႃႈ မၢၼ်ႊၶဝ်သမ်ႉဝႃႈ ပဵၼ်ၽူႈမိူၵ်ႈလိူင်းလူင် “သိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ”ၼႆယဝ်ႉ၊ ပိုၼ်း ႁၢင်ႈလီႁဝ်း သမ်ႉၵႂႃႇပဵၼ်ပိုၼ်းႁၢင်ႈႁၢႆႉပိူၼ်ႈ ပိုၼ်းႁၢင်ႈလီပိူၼ်ႈသမ်ႉ မႃးပဵၼ်ပိုၼ်းႁၢင်ႈႁၢႆႉႁဝ်း ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ႁဝ်းသမ်ႉ ၵႂႃႇပဵၼ်ၽူႈမိူၵ်ႈလိူင်းလူင်ပိူၼ်ႈ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်ပိူၼ်ႈသမ်ႉ မႃးပဵၼ်ၽူႈ မိူၵ်ႈလိူင်းလူင်ႁဝ်း လွင်ႈၼႆႉတေႉ ပဵၼ်ထမ်ႇမတႃႇလေႃးၵယဝ်ႉ၊ ‘ထုၵ်ႇလီမီ ဢမ်ႇလီၸႂ်ၽိုင်ႈ’ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၼ်းတိုၼ်းပဵၼ်ထမ်ႇမတႃႇမၼ်းယဝ်ႉ။
- (15)ပူၼ်ႉမႃးမိူဝ်ႈပီႊ A.D .1311-1364 ၼီးၼၼ်ႉ ပိုၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်းၸဝ်ႈယႂ်ႇ လူင်ႁဝ်းႁူင်မႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလူင်“သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ”ၼႆၼၼ်ႉ ၽူႈႁၵ်ႉပိုၼ်း ဢၢၼ်ႇ လိၵ်ႈလၢႆး ၸၢႆးယိင်းတႆးႁဝ်းၵူႊၵေႃႉ တိုၼ်းဝႃႈတေႁူႉၸၵ်းၸိုဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈယူႇယဝ်ႉ။ ၼႆႉၵေႃႈပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇလူင်ႉလႅၼ်ႇ ၵၢၼ်ပၢႆးၵူႊလွင်ႈ ꧦယူႇသေ ဢဝ် ပိုၼ်းႁၢင်ႈလီမၼ်းၸဝ်ႈတမ်းဝႆႉပၼ် တႃႇလုၵ်ႈလၢၼ်တႆးတေသိုပ်ႇၸွမ်း ပႃႈလင်မၼ်းၸဝ်ႈမႃး သေ တေသိုပ်ႇယၢင်ႈပႆၵႃႇ ဢၼႃႇၵၢတ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းမိူဝ်းၼႃႈ တႃႇတႆးတေႁိူဝ်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇပူၼ်ႉ ပိူၼ်ႈလႆႈဝႆး ꧦၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈဢဝ်ပိုၼ်းႁၢင်ႈလီ ႁတ်းႁၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၵေႃႇငဝ်ႈတမ်းဝႆႉပၼ် မႃး တႃႇႁဝ်းႁႃးလုၵ်ႈလၢၼ်တႆးမိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးဝႃႈႁဝ်းႁႃးဢမ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈၶိုၼ်ႈၸွမ်းလႆႈၵေႃႈ ပဵၼ်ႁဝ်းႁႃးလုၵ်ႈလၢၼ်တႆးမိူဝ်ႈၼႆႉ ၺၢမ်ႉၽႅင်းၵူၺ်းယဝ်ႉ ယႃႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်တႆးၺႅမ်ႉၽႅင်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းႁႃးၸၢႆးယိင်းတႆးမိူဝ်ႈ ၼႆႉလီပွင်ႇၸႂ်သေ ၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်တႆး ႁႂ်ႈႁိူဝ်ႈႁိူင်းဝႆး ꧦတႃႉ ၸၢႆးယိင်းတင်းလၢႆဢိူဝ်ႈ။
- (16)ၸွမ်သိုၵ်းလူင်“ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်”ၸိုဝ်ႈသဵင်ႁူဝ်းႁူင်မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတေႃႇမိူဝ်ႈၼႆႉ ပူၼ်ႉ မႃးလၢႆပၢၵ်ႇပီႊမိူင်း ၸိုဝ်ႈသဵင်တိုၵ်ႉႁိူင်းႁိူဝ်ႈဝႆႉယူႇ ၸဝ်ႈတႆးလၢႆးဢမ်ႇႁၢႆ တူဝ်တၢႆၸိုဝ်ႈဢမ်ႇႁၢႆ ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈတူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇပႆႇတၢႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်းၸဝ်ႈႁူင် ꧦႁူဝ်းၽၢႆႇ တိုၵ်းသိုၵ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ လူင်ႉလႅၼ်ႇၵၢၼ်ပၢႆးလၢႆးႁွၵ်ႇလၢပ်ႇလႅဝ်းမိုဝ်း ယိူင်းယိုဝ်းတီးလႂ်ၸပ်းမႅၼ်ႈ တီႈၼၼ်ႈ ဝၢႆးသေမၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇမီးယဝ်ႉၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်းၸဝ်ႈ တိုၵ်ႉလိုဝ်းလင်ႁူဝ်းႁူင် ပဵၼ်ၽီလူင်ဢုပ်ႉပိူင်ႇမၢၼ်ႈမိူင်းတိူင်းၵႃးယူႇ ၶႃႈသိုင်ႇၵူၼ်းမိူင်း ယင်းတိုၵ်ႉႁဵတ်းႁေႃၸဝ်ႈမိူင်း လူင် “ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်”တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉၵွၼ်ႇ။
မီးဝႆႉတီႈဝဵင်းမိူင်းၵွင် ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈတႆးႁဝ်းယၢမ်းၼႆႉ လိုမ်းၵုင်ႇမုၼ်မၼ်းၸဝ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ ႁိုဝ်ၵေႃႈဢမ်ႇႁူႉ ဢမ်ႇပေႃးႁၼ်တႆးၵႃႇၼပ်ႉယမ်မၼ်းၸဝ်ႈၵႃႈႁိုဝ် ပေႃးႁဝ်းဢမ်ႇၼပ်ႉယမ်ထိုင် မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ တေဢမ်ႇပေႃးတူၺ်းထိုင်ႁဝ်းၵႃႈႁိုဝ်ယဝ်ႉ။ ၶႃႈၸဝ်ႈၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈႁဝ်း ၵႂႃႇလႄႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းထိုင် ႁၢင်ႈႁေႃမၼ်းၸဝ်ႈ တီႈ မၼ်ႈႁေႃၽီဝဵင်းမိူင်းၵွင်သေ ႁၢင်ႈႁေႃမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈၵႆႇႁႂ်ႈသေ ဢဝ်လိၵ်ႈ ပိူၼ်ႈမၢႆသႂ်ႇၸိုဝ်ႈသဵင်ပိူၼ်ႈ ပဵၼ်လိၵ်ႈၶေႇလိၵ်ႈမၢၼ်ႊလၢႆ ꧦၵူၺ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ၵေႃႈပဵၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင် ၶေႇ ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်ႊၵွႆး ꧦယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶေႇ ၶၢင် မၢၼ်ႊ ၵလႃး ၶဝ်ၵေႃႈ ပေႃးတေၵႂႃႇႁႃၶူတ်းသႅင်ၶူတ်း ၶမ်းၼၼ်ႉ မႃးတၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးထိုင်တီႈႁေႃၸဝ်ႈၽီလူင်“သၢမ်လူင်”ႁဝ်းသေ ၸင်ႇၵႂႃႇၶူတ်း သႅင်ၶူတ်းၶမ်းယဝ်ႉ။ ႁေႃၸဝ်ႈမိူင်းလူင်တႆးႁဝ်းတေႉ ꧦဝႃႈ ꧦတႆးႁဝ်းသမ်ႉဢမ်ႇၵႂႃႇတၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးထိုင်တီႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၸွင်ႇမၼ်းတေတူၺ်းထိုင်ႁဝ်းလႆႈယူႇႁိုဝ် ၽႂ်မႃးတၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးၵေႃႈ တေ ၸၢင်ႊတူၺ်းထိုင်မၼ်းၵူၺ်းယဝ်ႉယူဝ်း ၶေႇ ၶၢင် ၵရႃး မၢၼ်ႊ ၶဝ်ၵႂႃႇတၢင်တမ်းယွၼ်းသူးၵေႃႈ ဢၢပ်ႈတေၸၢင်ႈတူၺ်းထိုင်ၸွႆႊထႅမ်ၶဝ်ၵူၺ်းယူႇယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းၸဝ်ႈႁၢၼ် ၸွမ်ႁၢၼ် ၵေႃႉသိုၵ်းၵေႃႉႁၢၼ် ၶုၼ်သိုၵ်းၶုၼ်ႁၢၼ် ၼၢင်းႁၢၼ်တႆးႁဝ်းတၢင်းသဵင်ႈ ယူႇသဝ်းတီႈလႂ် ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ယူႇတီႈလႂ်သေတႃႉၵေႃႈ ပေႃးဝႃႈဝေႉ သၢင်ႉတၢင်းတေႃႇဢမ်ႇၼၼ်တင်ႈလႂ်သေ ၵႂႃႇတမ်းယွၼ်းသူးထိုင်တီႈ ႁေႃလူင်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈတေၸၢင်ႈတူၺ်းထိုင် ၸွႆႈထႅမ်ႁဝ်းလႆႈယူႇ ၵွပ်ႈႁဝ်းၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈလၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ ၸၢဝ်းၸိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇငိူၼ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈလၢႆ ꧦၵူၺ်း ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇတူၺ်းထိုင်ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇ ၸၢင်ႊမီး လိူဝ်သေၸၢဝ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈလူင်တေႉ ꧦ ယင်းတိုၵ်ႉမုင်ႈမွင်းထၢင်ႇဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈတေတူၺ်း ထိုင်ယူႇၼႆသေ ယင်းတိုၵ်ႉၵႂႃႇတၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးယူႇ ဢၼ်ႁဝ်းၼႆႉတေႉ တိုၼ်းပဵၼ်လုၵ်ႈ လၢၼ်ၸဝ်းၶိူဝ်းမၼ်းၸဝ်ႈတေႉ ꧦဝႃႈ ꧦလႄႈ ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇတူၺ်းထိုင်ၼၼ်ႉ တိုၼ်းတေ ဢမ်ႇမီးဢမ်ႇပဵၼ်လႃး ꧦ တိုၼ်းတေတူၺ်းထိုင်ယူႇဢမ်ႇႁၢင်ႉ၊ ၸွမ်သိုၵ်းၸွမ်ႁၢၼ် ၶုၼ်သိုၵ်း ၶုၼ်ႁၢၼ် ၵေႃႉသိုၵ်းၵေႃႉႁၢၼ် ၼၢင်းႁၢၼ်တႆးႁဝ်းၶဝ်တင်းသဵင်ႈ ယုမ်ႇယမ်မၼ်ႈၵိုမ်းၵႅၼ်ႇသေ တၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးထိုင် တီႈမၼ်းၸဝ်ႈတႃႉ၊ မၼ်းၸဝ်ႈတေႁူမ်ၸူမ်းသိူဝ်းယုမ်ႉၶူဝ်သေ ၸွႆႈ ထႅမ်တူၺ်းထုင် ၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁိူဝ်ႇငိူၼ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ်တႆးမၼ်းၸဝ်ႈတင်းသဵင်ႈယူႇ ဝူၼ်ႉထိုင်ၼင်ႇၼႆ သေ ၵႂႃႇၼပ်ႉယမ် တၢင်ႇတမ်းယွၼ်းသူးထိုင် တီႈမၼ်းၸဝ်ႈၵူႈၵေႃႉ ၸၢႆးယိင်းတႆးတင်းသဵင်ႈ တႃႉ။
#တီႈမႃး-ပပ်ႉ"ပိုၼ်းၶိူဝ်းတႆး မိူင်းတႆး၊ မိူင်းၶမ်း-ၶိူဝ်းသၢင်/တႅမ်ႈ
01/10/2016
