ၸဝ်ႈတိုၼ်းတႆးတႅမ်ႈတၢင်ႇ တွၼ်ႈတႃႇသင်ၶၸဝ်ႈလႄႈ ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်း ထတ်းသၢင် ၊ ၽိူမ်ႉထွၼ် ၊ မူၼ်ႉမႄး ၊ ၸႂ်ႉတိုဝ်းႁႂ်ႈပေႃးၶိုၵ်ႉတွၼ်း တႃႇတႆး
ၵႂၢမ်းၼမ်း-
ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇ ၸိူဝ်းမီးလၵ်းၼီႈပီမိူင်းၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉ ၽႂ်ၵေႃႈမီးပီမႂ်ႇၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ ၊ ပီမႂ်ႇဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈပဵၼ် “ လိူၼ်ၼိုင်ႈလႆႈဝၼ်းၼိုင်ႈ ” ၼၼ်ႉ ၸင်ႇပဵၼ်ပီမႂ်ႇယဝ်ႉ ။ လိူၼ်သီႇၵိၼ်လိူၼ်သီႇ ၊ လိူၼ်ႁႃႈ ပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉပီမႂ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ပီမႂ်ႇတႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းလႃးလႃး ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈ လိူၼ်မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၼႂ်းလိူၼ်ၼိုင်ႈ (လိူၼ်ၸဵင်) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။
ပီမႂ်ႇတႆး တႄႇမႃးပၢၼ်လႂ် ?
ၸွမ်းၼင်ႇၼႂ်းပိုၼ်းၶိူဝ်းမိူင်းလႄႈ ပိုၼ်းၶိူဝ်းႁိူၼ်း ဢၼ်ၶူးမေႃႁဝ်းၶဝ်တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ လၵ်းၼီႈပီမိူင်းတႆးၼႆႉ တႄႇၼပ်ႉဢၢၼ်ႇမႃးမိူဝ်ႈပၢၼ် မိူင်းမွၵ်ႇၶၢဝ်မၢဝ်းလူင် ပၢၼ်ၸဝ်ႈဢူႈတေႇၾႃႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉဝႃႈၼႆ ။ မၼ်းၸဝ်ႈသူင်ႇလုၵ်ႈၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ဢွၼ်ႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁွင်ၼၼ်ႉ ၵႂႃႇႁဵၼ်းသွၼ်ဢဝ်လိၵ်ႈထမ်း ပိတၵၢတ်ႈ တီႈမိူင်းၽႃတင်ႈၽႃတေႃႇ (သီႇႁူဝ်ႇယၢမ်းလဵဝ်) ။ မိူဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းဝၢႆႇပွၵ်ႈမႃး တီႈမိူင်းမွၵ်ႇၶၢဝ်မၢဝ်းလူင်ၼၼ်ႉ ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈၸဝ်ႈလႄႈၵူၼ်းမိူင်း မီးတၢင်းၸူမ်းသိူဝ်းႁပ်ႉတွၼ်ႈ ပပ်ႉထမ်းပိတၵၢတ်ႈလႄႈ ႁူမ်ၸူမ်းႁပ်ႉႁွင်း ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁွင် ပွၵ်ႈၶိုၼ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းမႃး ၊ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇလႆႈမၵ်းမၢႆပႃး လၵ်းၼီႈပီမိူင်းတႆး ၊ သၢမ်ၾိင်ႈၾႃႉ ၊ သိပ်းသွင်လိူၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉမႃးယဝ်ႉ ။ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈသႃသၼႃထူၼ်ႈ (450) ပီ ၊ (B.C 94) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။ ယၢမ်းၼၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်ႁွင် ယိူင်းဢၢၼ်းႁႂ်ႈၾိင်ႈငႄႈ ၊ ၽႃသႃလိၵ်ႈထမ်းတႆး ႁႂ်ႈပေႃးႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ်ၵႂႃႇယိုၼ်းယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၶိုၼ်းဢဝ်လိၵ်ႈပိတၵၢတ်ႈ ပိၼ်ႇပဵၼ်ၾၢႆႇတႆးမႃး ။
လွၵ်းလၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႈ ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈ
ႁဵတ်းသင်သေဢမ်ႇဝႃႈ တေလႆႈမီးပၵ်းမီးပိူင် ၊ မီးလွင်ႈမီးလၢႆးမၼ်း ၸင်ႇၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ၊ မီးၽွၼ်းလီလႆႈ ၊ မိူၼ်ၼင်ႇပွႆးပီမႂ်ႇတႆးႁဝ်းၵေႃႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ပေႃးမီးပၵ်းမီးပိူင်မၼ်းမႃး ၊ ႁဝ်းႁႃးၵူၺ်းလူဝ်ႇၸွမ်း ႁႂ်ႈၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈၵူၺ်း ပေႃးမီးၽွၼ်းလီတင်းၼမ်ယဝ်ႉ ။ ပၵ်းပိူင်ႈၾိင်ႈပွႆးပီမႂ်ႇတႆး ဢမ်ႇၼၼ် ၾိင်ႈၵေႃႇၸဵင်ၼႆႉ မႅင်ႇဝႆႉသွင်ပိူင်လႄႈ ႁူၵ်းလၢႆးၼင်ႇၵၼ် ။ သွင်ပိူင်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပိူင်ၼိုင်ႈ ႁဵတ်းလၢႆးၵူၼ်းဢေႇ ၊ ႁဵတ်းတီႈမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်းလႄႈ ပိူင်သွင် ႁဵတ်းလၢႆးၵူၼ်းၼမ် ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သေ ႁဵတ်းတီႈပၢင်ပွႆးယႂ်ႇလူင် ။
ႁူၵ်း (6)လၢႆး ဢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်းလၢႆးၵူၼ်းဢေႇ –
ၵေႃႇၸဵင် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ –
1. ၵေႃႇၸဵင်ႇ ပွင်ႇဝႃႈႁႅၼ်းၸဵင် ၊ လႃႈၸဵင် ။ ၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းပဵၼ် မိူဝ်ႈၽွင်းလိူၼ်သိပ်းသွင်လွင်ႈလႄႈ ၸမ်လပ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ ။
(ၵ) လုၵ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ်လၢၼ် ဢမ်ႇၼၼ် ၵူၼ်းၼႂ်းႁိူၼ်းၼႂ်းယေး သမ်ႉဝႃႈမီးၼႃႈၵၢၼ် ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ဢွၵ်ႇၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်တၢင်ႇတီႈသီႇလႅၼ်သေတႃႉ ဢွၼ်ပွၵ်ႈမႃးၸူးပေႃႈမႄႈ ပီႈၼွင်ႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း မိူင်းတီႈၾင်ႁူၵ်ႉၾင်ႁႄႇၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ။
(ၶ) တီႈႁိူၼ်း ၊ ၼႂ်းႁိူၼ်းၼွၵ်ႈႁိူၼ်းႁဝ်း တီႈၵိုင်ႇပတ်းၽဵဝ်ႈ ၊ ၵိုင်ႇၸၢၵ်ႈ ၊ ၵိုင်ႇထူမ် ၊ ၵိုင်ႇသိူဝ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈၸၢၵ်ႈ ၊ ထူမ် ၊ သိူဝ်ႇ ၊ ပတ်းၽဵဝ်ႈ ။ ႁိူၼ်းႁဝ်းတီႈၵိုင်ႇမႄးလွမ်ႉ ၊ မႄးတႃး ၊ မႄးပွတ်ႈ ၊ မႄးလၢႆႈ ၊ မႄးၶၢႆႉ ၊ မႄးတမ်း ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ မႄးလွမ်ႉ ၊ တႃး ၊ ပွတ်ႈ ၊ လၢႆႈ ၊ ၶၢႆႉတမ်းလီငၢမ်း ။
(င) တေလႆႈလႃႈႁႅၼ်း တၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉတႆး မိူၼ်ၼင်ႇၶဝ်ႈပုၵ်း ၊ ၶဝ်ႈသွႆး ၊ ၶဝ်ႈမုၼ်းတူင်ႇ ၊ ၶဝ်ႈမုၼ်းၵွၵ်းၼၢမ် တႄႇၵႂႃႇတၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ဢၼ်ၵိုၵ်းၾိင်ႈထုင်းတႆးႁဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ။
(ၸ) မိူဝ်ႈလိူၼ်သိပ်းသွင် ၸမ်လပ်း တေလႆႈၵႂႃႇႁႃဢဝ်မွၵ်ႇၵွၼ် ဢၼ်ၼၼ် မွၵ်ႇၸဵင် ဢမ်ႇၼၼ် မွၵ်ႇတႆးမႃးပၵ်း ၊ မႃးမတ်ႉၸွမ်းၼႃႈႁိူၼ်း ဝၢင်းႁိူၼ်းႁဝ်း ၊ ၵိုင်ႇလီသွမ်ႈၸွမ်းၵူႈႁိူၼ်းၵူႈယေး ၊ ၵူႈၵၢၼ်ႇၵူႈၵျွင်းလႄႈ ၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈသူၼ်ယဝ်ႉ ။
(သ) တေလႆႈဢဝ်လိၵ်ႈတႆးတူဝ်ယႂ်ႇယႂ်ႇ တႅမ်ႈသႂ်ႇပဵၼ်ၵႂၢမ်းမႃႇၵထ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ “ လိူၼ်ၸဵင်ပီမႂ်ႇႁွတ်ႈမႃးထွင် မိူင်းတႆး ႁႂ်ႈႁိူဝ်ႁိူၼ်းႁွင်ၵူႈၾၢႆႇ ” ။ “ ပီမႂ်ႇ ႁႂ်ႈႁိူင်းယႂ်ႇၽွမ်ႉၵူႈတီႈ ၶိူဝ်းတႆး ႁႂ်ႈႁိုင်ယိုၼ်းမိုၼ်ႇၼီႈသႅၼ်ပီ ”။ “ ပီမႂ်ႇၵေႃႈၸႂ်မႂ်ႇ ၸႂ်ယႂ်ႇၵေႃႈၶိူဝ်းႁိူင်း ” တႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၵမ်ႈၸႂ်ၽႂ်မၼ်းတႅမ်ႈသေ တိတ်းၸွမ်းၼႃႈႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်း၊ ႁႂ်ႈလိၵ်ႈတႆးပေႃးႁိူဝ်ႈႁွင် တူဝ်ႈမိူင်းတႆးၵႂႃႇ ။
(ၺ) ပေႃးပဵၼ်ႁိူၼ်းတႆး ၊ လၢၼ်ႉတႆး ၊ ႁူင်းၵၢၼ်တႆး ၊ ဝတ်ႉတႆးတႄႉၸိုင် ၵိုင်ႇလီပူၵ်းတုင်းၸၢတ်ႈတႆး ၼိုင်ႈႁိူၼ်းၼိုင်ႈဢၼ် ႁႂ်ႈပေႃးႁိူဝ်ႈႁွင် ၵႂႃႇတင်းမိူင်း။ ႁူဝ်ၸႂ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁဝ်း ဢၼ်တၢႆယူႇ ၊ ဢၼ်ထိူင်းၵေႃႈတူင်ႉၼိုင်မႃး ၊ လိူတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁဝ်းဢၼ်တင်ယူႇ ယဵၼ်ယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈၸႅဝ်ႈမႃး မႆႈမႃး ။ ပေႃးဝႃႈ တႃႇပူၵ်းတုင်းၸၢတ်ႈဢၼ်လဵဝ်ၵူၺ်း ယင်းဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈပူၵ်း ၊ တႃႇတေပူၵ်းယင်းဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈၼႆတႄႉ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇပဵၼ်တႆး ၊ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁၵ်ႉတႆးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလၢတ်ႈသေပွၵ်ႈယဝ်ႉ ။
(တ) တူမ်ႈၼမ်ႉမၢၵ်ႇႁၢၼ် သုၵ်ႈသီတူဝ် ႁႂ်ႈသႅၼ်ႈသႂ် / မူတ်းသႂ်ၵူႈၵေႃႉ ၊ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈမူတ်းသႂ် တူဝ်ႈတၼ်းတႃႇယဵပ်ႇၶဝ်ႈၼႂ်းပီမႂ်ႇ ။ မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ – ဢၢပ်ႇၼမ်ႉမၢၵ်ႇႁၢၼ် သုၵ်ႈသီပႅတ်ႈလွင်ႈဢမ်ႇလီ ၊ လွင်ႈႁုင်ႈဝူၺ်ႇဢၼ်မီးၸွမ်းတူဝ် ၊ သူပ်း ၊ ၸႂ်ၽႂ်မၼ်း ။ တႄႇဢဝ်ၼႆႉၵႂႃႇ တေႁႂ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းသႅၼ်ႈသႂ် ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈႁႂ်ႈၶုၵ်းၸႂ်လႆႈဝႃႈ ၶိူဝ်းတႆးယၢမ်ႈပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁတ်းႁၢၼ်မႃးတႃႇသေႇလႄႈ ဢဝ်မၢၵ်ႇႁၢၼ်ၼႆႉ မႃးဝႆႉပဵၼ်တီႈပူၵ်းတိုၼ်ႇ ၊ တီႈၾၢင်ႉႁူႉ ။
(ထ) ၵူၼ်းႁဝ်းမၢင်ႁိူၼ်း ၵႆႉလႆႈၵိၼ်ၶဝ်ႈၵုမ်းၵၼ်တင်းႁိူၼ်း ၽွမ်ႉၽွမ်ႉၵၼ်တႃႇသေႇသေတႃႉၼႆၵေႃႈ မၢင်ႁိူၼ်းတႄႉ ၵွပ်ႈလွင်ႈတၢင်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈသေ တႃႇတေၵိၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈမူႇၵၼ်တၢင်းႁိူၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇငၢႆႈငၢႆႈ ။ သမ်ႉဝႃႈ ႁဝ်းယၢမ်ႈၵိၼ်ၵုမ်းၵၼ်တႃႇသေႇၵေႃႈလီ ၊ ဢမ်ႇလႆႈၵိၼ်ၵုမ်းၵၼ်တႃႇသေႇၵေႃႈယဝ်ႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း လွင်ႈႁၵ်ႉႁွမ် ၊ လွင်ႈၶွတ်ႇၾၼ်ႈ ၊ လွင်ႈၼပ်ႉယမ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ၼႂ်းဝၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းလႄႈဝၼ်းလိုၼ်းသုတ်း (ပီၵဝ်ႇလႄႈပီမႂ်ႇၼႆႉ) ႁႂ်ႈလႆႈၵိၼ်ၶဝ်ႈၶမ်ႈ ႁူမ်ႈၽိူၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၽွမ်ႉၽွမ်ႉ ။
2. ပႂ်ႉၸဵင်- ပႂ်ႉၸဵင်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ဝၢႆးၵိၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈမူႇယဝ်ႉ ၵွပ်ႈပႆႇထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းႁပ်ႉၸဵင်လႄႈ လႆႈပႂ်ႉထႃႈ ၊ ပေႃးပႆႇလႆႈသိပ်းသွင်မူင်း ပႆႇႁပ်ႉၸဵင်ယဝ်ႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇလႆႈၼွၼ်း ။ ပေႃးမီးတီႈသႂ်ႇၾႆးၵေႃႈသႂ်ႇၾႆးဢွမ်ႇသေ ပေႃးဢမ်ႇမီးတီႈသႂ်ႇၾႆးၵေႃႈ ၼင်ႈၼႂ်းၵၢင်ႁိူၼ်းသေ ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်တႆး တင်းဢုပ်ႇမူၼ်ႈၵၼ် လွင်ႈႁၵ်ႉတၢင်းႁွမ် ၊ လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်လႄႈ လွင်ႈတၵ်းလူဝ်ႇၾၢင်ႉႁူႉၸိူဝ်းၼႆႉ ။ တႄႇလၢတ်ႈပိုၼ်းဝၼ်းလင်ႁိူၼ်းႁဝ်း ဢၼ်တွၼ်ႉယၢမ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းမႃးလႄႈ ၸိူဝ်းထုၵ်ႇလီဢဝ်တွၼ်ႈသွၼ် ၊ သမ်ႉၶႆႈငိူၼ်ႈပီႈၶိူဝ်းၼွင်ႉႁဝ်း ပဵၼ်ၽႂ် ၊ ၸိူဝ်းလႂ် ၊ ယူႇလႂ် ၊ ပဵၼ်ၸိူင်ႉႁိုဝ် တႄႇၵႂႃႇလွင်ႈလီတၢင်းငၢမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ။
3. ႁပ်ႉၸဵင် – ပေႃးၸမ်ထိုင် 12 မူင်းမႃးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းထဝ်ႈငဝ်ႈႁိူၼ်း ၸပ်းတဵၼ်းတီႈပၢၵ်ႇၼႃႈၶဵင်ႇၽြႃးယဝ်ႉ တင်းသဵင်ႈဢွၼ်ႁွမ်းမိုဝ်းသေ ၵူၼ်းထဝ်ႈငဝ်ႈႁိူၼ်း ၸင်ႇၵၢဝ်ႇၼၢႆ သူင်ႇပီၵဝ်ႇ ႁပ်ႉပီမႂ်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ – ၾိင်ႈၾႃႉလႅၵ်ႈလၢႆႈယူႇၵူႈၽဝ်ႇ သူင်ႇသင်ႇပီၵဝ်ႇ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီမႂ်ႇႁွတ်ႈမႃးၸူး ၊ ပီၵဝ်ႇတေၵႂႃႇ ပီမႂ်ႇတေမႃး သူၵဝ်ႁဝ်းႁႃးႁႂ်ႈလီသေမိူဝ်ႈဝၼ်းဢွၼ် ၊ လွင်ႈဢမ်ႇလီတင်းလူင် ဝႆႉဝၢင်းပူင်ၼႂ်းၼီႈပီၵဝ်ႇလုမ်းလုမ်း ၊ လွင်ႈလီဢိၵ်ႇတင်းၼမ် ၊ ၶပ်ႉတၢမ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၽုၵ်ႈ မိူဝ်းႁိုင် ၊ ယွၼ်းဢဝ်ၵုၼ်းဢၼၼ်တႁႃၸဝ်ႈတၢင်ႇၸွမ်ႁူဝ် ႁႂ်ႈလႆႈယူႇလီၵတ်းၸိုၼ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မူၼ်ႈသိူဝ်းၼူဝ်တင်းႁိူၼ်း ၊ မွၼ်းမွၼ်းပီၵဝ်ႇ ၸူမ်းတွၼ်ႈပီမႂ်ႇ တေႃႇၸူဝ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ်ႁႂ်ႈႁိူင်းယႂ်ႇ တင်းၸိူဝ်ႉတင်းၶိူဝ်းလီယဝ်ႉ သႃထု သႃထု သႃထု ။ ဝႃႈၵႂၢမ်းလူင် ပႅင်ႈၼင်ႇၽႂ်မၼ်းမေႃဝႃႈၵေႃႈလႆႈ ၊ ႁဵတ်းၼႆႁပ်ႉသေ ပူၼ်ႉ 12 မူင်း ၶဝ်ႈပီမႂ်ႇၵႂႃႇ ။ ၸိူဝ်းလုၵ်ႈၸိူဝ်းလၢၼ် ၶုပ်ႉဝႆႈၼပ်ႉယမ်ပေႃႈမႄႈထဝ်ႈၵႄႇသေ ၶဝ်ႈၼွၼ်းၽႂ်မၼ်းယဝ်ႉ ။
4. ၼပ်ႉၸဵင် – ၼပ်ႉၸဵင်ၼႆႉ ဢွၼ်တၢင်းမိူၼ်ႁၢင်ႈႁဝ်းတိုဝ်းၸွမ်း ၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈဝႃႈ – ပၢႆႈၸဵင် ဢမ်ႇၼၼ် ၵၼ်ႇတေႃးၸဵင်ၼႆ ။ ၼပ်ႉၸဵင်ၼႆႉ ၸဵမ်မိူဝ်ႈႁူဝ်မိူင်းပႆႇသႂ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇလုၵ်ႉမႃး ႁဵတ်းၶဝ်ႈသွမ်းသေ ပေႃးႁူဝ်မိူင်းသႂ်ၵေႃႈ တင်းႁိူၼ်းတင်းယေး ႁူမ်ႈလူႇတၢၼ်းသွမ်းပီမႂ်ႇ ၊ ယွၼ်းၵတ်းယွၼ်းယဵၼ် တီႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ သမ်ႉပိုၼ်ၽႄသူင်ႇၽွၼ်းလီပၼ် ပူႇၵွၼ်ႇမွၼ်ႇလႅၼ် ၸိူဝ်းသဵင်ႈႁၢႆတၢႆမိူဝ်း ၊ ပေႃးယဝ်ႉ ၸိူဝ်းလုၵ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ်လၢၼ်သမ်ႉ ၵၼ်ႇတေႃးပေႃႈထဝ်ႈမႄႈၵႄႇ ယွၼ်းတၢင်းလီပီမႂ်ႇ ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇတိူဝ်းတွၼ်း ၊ ပေႃႈမႄႈထဝ်ႈၵႄႇၵေႃႈ ပၼ်ၵႂၢမ်းမင်ႇၵလႃႇ ၊ ပေႃးယဝ်ႉ လုၵ်ႈလုၵ်ႈလၢၼ်လၢၼ် ဢွၼ်ၵႂႃႇၵၼ်ႇတေႃး ယွၼ်းမင်ႇၵလႃႇႁိူၼ်းႁွင်ႇႁိူၼ်းၸၢၼ်း ၊ လုၵ်ႈလၢၼ်ႁိူၼ်းႁွင်ႇႁိူၼ်းၸၢၼ်း သမ်ႉမႃးၵၼ်ႇတေႃး ၼပ်ႉၸဵင်ႁိူၼ်းတႂ်ႈႁိူၼ်းၼိူဝ် ႁဵတ်းၸိူင်ႉၼႆမႃးလွႆးလွႆး ။
5. လဵၼ်ႈၸဵင် – လဵၼ်ႈၸဵင်ပွင်ႇဝႃႈ လဵၼ်ႈမူၼ်ႈလဵၼ်ႈသိူဝ်းၸွမ်း ၼႂ်းပီမႂ်ႇ ။ လဵၼ်ႈတၢင်းလဵၼ်ႈတႆးႁဝ်းၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင် မိူၼ်ၼင်ႇတေႃႇၶၢင်ႇတေႃႇၼိမ်း တိုတ်ႉၸိူၵ်ႈပၼ်ႇမႆႉ ၊ ၶီႇမႆႉၵူၵ်ႉၵၢၵ်ႉ ၊ ၸၢမ်းႁႅင်းတႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉတင်းၼမ် ။ လဵၼ်ႈၸွမ်းမူႇၸုမ်း ဢူၺ်းၵေႃႉ ၊ ဢမ်ႇၼၼ် ၼႂ်းဝၢၼ်ႈသူၼ်ႁဝ်း ၊ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈ ၼႄၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ၼင်ႇဢၼ်လႆႈႁဵၼ်းမႃး ၽိုၵ်းမႃး ၽွၼ်ႉမႃးၸိူဝ်းၼႆႉ ၊ မႃးဢဝ်ဢွၵ်ႇၼႄၵၼ် ၼင်ႇႁိုဝ်တင်းလၢႆတေၶဝ်ႈၸႂ် ၊ တၢင်းၵတ်ႉမေႃတႆးႁဝ်းတေဢမ်ႇႁၢႆ ဢမ်ႇၵႃး ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူႈၵေႃႉပေႃးတေတိူဝ်းၶဝ်ႈၸႂ်မႃးၼၼ်ႉ မႃးလဵၼ်ႈၼႄၵၼ် ၊ လႅၵ်ႈလၢႆႈၼမ်ႉၵတ်ႉၵၼ် ။
6. ၵိၼ်ၸဵင် – ၵိၼ်ၸဵင်ႇပွင်ႇဝႃႈ ၼႂ်းႁိူၼ်းၼႂ်းယေးႁဝ်းလႄႈသင် ၊ တင်းဢူၺ်းၵေႃႉပီႈၼွင်ႉလႄႈသင် ၊ ၵိၼ်ၶဝ်ႈၽၵ်းတႆးႁူမ်ႈမူႇၵၼ်ၼႂ်းလိူၼ်ၸဵင် ၸင်ႇပွင်ႇဝႃႈၵိၼ်ၸဵင် ။
ႁူၵ်း (6) လၢႆး ဢၼ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်တင်းၼမ်သေႁဵတ်း ပိူင်လၢႆးမၼ်း မီးတၢင်းၾၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ –
1. ၵေႃႇၸဵင် – ဢွၼ်ၼႃႈပႆႇထိုင်လိူၼ်ၸဵင် ပီမႂ်ႇတႆးၼႆႉ တေလႆႈဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ် ၊ တူၵ်းလူင်းၵၼ် ႁႂ်ႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈ ၊ တေလႆႈတူၵ်းသူး ၊ တေလႆႈလႃႈႁႅၼ်းၶူဝ်းမၢႆတွင်း ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း ၊ ဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ် တွၼ်ႈတႃႇပွႆးပီမႂ်ႇ ၊ တွၼ်ႈတႃႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး ။ တေလႆႈႁူမ်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း တီႈတေႁဵတ်းပွႆးၶိုၵ်ႉယႂ်ႇလူင် ႁႂ်ႈပေႃးၶႅမ်ႉလႅပ်ႈ ၊ တေလႆႈႁူမ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်မူတ်းသႂ်ၼႂ်းဝၢၼ်ႈ ၼႂ်းဢိူင်ႇ ၼႂ်းဝဵင်းႁဝ်း ၊ တေလႆႈပူၵ်းတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸွမ်းဝၢၼ်ႈ ၸွမ်းဢိူင်ႇ ၸွမ်းဝဵင်းႁဝ်း ။
2. ပႂ်ႉၸဵင် – ယၢမ်းၽွင်းပႂ်ႉၸဵင် တေလႆႈသႂ်ႇၾႆးမုၵ်ႉယႂ်ႇယႂ်ႇ ယဝ်ႉဝႅင်းၵႃႈပၼ်ႇၵွင် ။ မီးပႃးလၢႆးၵႃႈ လၢႆးႁွင်ႉၵႂၢမ်းႁွင်ႉပၢၼ်ၵဝ်ႇ ၊ ပၢၼ်မႂ်ႇ ၊ ၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇၵူႈသမ်ႇသႅၼ်ပိူင် ဢဝ်မႃးၵႃႈၼႄ ႁဵတ်းၼႄၵၼ် ႁႂ်ႈပေႃးပိုတ်ႇႁူႈပိုတ်ႇတႃ ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ တေလႆႈၽိတ်ႈႁပ်ႉ ၽူႈမေႃတၢၼ်ႈၶႆႈလွင်ႈပွႆးပီမႂ်ႇတႆး မႃးတၢၼ်ႈၶႆႈပၢင်ႁပ်ႉၸဵင် ၼိုင်ႈၸူဝ်ႈၼိုင်ႈၵမ်း ၊ ပေႃးဢမ်ႇၶႆႈ ၸိူဝ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇၶဝ်တေဢမ်ႇႁူႉ လွင်ႈပွႆးပီမႂ်ႇ ၊ တေပဵၼ်မႃးၵႃႈၵႃႈၵိၼ်ၵိၼ်သေမိူဝ်းၵူၺ်း ။
3. ႁပ်ႉၸဵင် – ယၢမ်းၽွင်းႁပ်ႉၸဵင်ၼၼ်ႉ ပေႃးမီးသင်ၶၸဝ်ႈ ပၢင်သင်ၶၸဝ်ႈမႃးႁေႃး မင်ႇၵလႃႇ ၊ ပေႃးဢမ်ႇမီးသင်ၶၸဝ်ႈ ၽိတ်ႈႁပ်ႉၵူၼ်းထဝ်ႈ မီးၼႃႈမၢၼ်တႃမႃးႁေႃးမင်ႇၵလႃႇ ၊ သူင်ႇသင်ပီၵဝ်ႇ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉသေ ၸိူဝ်းၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵုမ်းပၢင်မူၼ်ႈသိူဝ်း ၸင်ႇမႃးဢွၼ်ဝႃႈ ၵႂၢမ်းမင်ႇၵလႃႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းယႂ်းယႂ်းလႄႈ ႁပ်ႉတွၼ်ႈပီမႂ်ႇ ၊ ပွႆႇၵွင်ႈတင်ႈ ၊ ႁူင်းတိုင်ႈ ၊ ၼူၾႆးၸိူဝ်းၼႆႉ ။
4.ၼပ်ႉၸဵင် – ႁူမ်ႈလူႇတၢၼ်းသွမ်းပီမႂ်ႇ ၊ ပၢင်းသင်ၶၸဝ်ႈႁေႃးထမ်း မင်ႇၵလႃႇပီမႂ်ႇ ။ ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈၸဝ်ႈဝၢၼ်ႈၸဝ်ႈမိူင်း ၊ ၼပ်ႉယမ်ၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၸိူဝ်းလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပုၼ်ႈတႆး ၵႂႃႇတင်းၼမ်သေ သဵင်ႈတၢႆမိူဝ်းၵႂႃႇဢမ်ႇၵႃး ၼပ်ႉယမ်ပႃးၽူႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ယူႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ။
5. လဵၼ်ႈၸဵင် – မီးတၢင်းလဵၼ်ႈတႆး ၵူႈသမ်ႇၵူႈပိူင် မၼ်းၵၢၼ်ၵႃႈၵၢၼ်ႁွင်ႉ ။ ၼႂ်းၵၢၼ်ၵႃႈၵၢၼ်ႁွင်ႉ မီးၶပ်းမၢႆ ယုၵ်ႉယွင်ႈၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်တႆး ၼႄၼမ်ႉၼႄတူဝ်ယူႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ။ ပွင်ႇဝႃႈၼႄႁႂ်ႈၼေႃႇတႅၼ်းၶိူဝ်းႁဝ်းၶဝ် ႁႂ်ႈမီးၸႂ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၵူၼ်းတင်းၼမ်မႃး ၊ ပွင်ႇဝႃႈႁဝ်းမေႃယွင်ႈၵုၼ်းမုၼ်ၽူႈၵတ်ႉၵႃႈတႆးႁဝ်းယူႇ ၊ ပွင်ႇဝႃႈ မၢၵ်ႇတႃတႆးႁဝ်းမေႃႁၼ်လွင်ႈၸႃႉ ၵူၺ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၊ မေႃႁၼ်ပႃးလွင်ႈလီ ၼမ်ႉၸႂ် တၢင်းၶတ်းၸႂ်တႆးႁဝ်းယူႇ ။
6. ၵိၼ်ၸဵင် – ပိူင်လူင်မၼ်း တေလႆႈပဵၼ်ၶဝ်ႈၽၵ်းတႆးလွၼ်ႉလွၼ်ႉ ၊ ၵိၼ်တၢင်းၵိၼ်တႆးၸႅတ်ႈ ၸင်ႇလႆႈႁွင်ႉဝႃႈ ၵိၼ်ၸဵင် ။ ပေႃးႁဝ်းႁွင်ႉၵၢၼ်ၵိၼ်ၶဝ်ႈ ၼႂ်းလိူၼ်ၸဵင်ယူႇ ၊ ၵူၼ်းၵိၼ်မၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်တႆးယူႇသေတႃႉ သမ်ႉတမ်းၶဝ်ႈၽၵ်းတၢင်းၵိၼ်ၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ တဵမ်ၽိူၼ်ယူႇၼႆတႄႉ တေလႆႈႁဵတ်းႁိုဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵိၼ်ၸဵင် ။ မိူဝ်ႈတေၵိၼ်ၵေႃႈ တေလႆႈမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းတႄႇႁူဝ်ၽိူၼ်ဢိတ်းၼိုင်ႈ ၊ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ “ ႁွတ်ႈသူႇထိုင်မႃးၾႃႉလီပီမႂ်ႇ ႁပ်ႉဢဝ်ႁဝ်းပီႈႁဝ်းၼွင်ႉမႃးၵိၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈမူႇ ” တႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ။ ယၢမ်းၽွင်းၵိၼ်ၸဵင်ၵေႃႈ ပိူင်လူင်မၼ်း တေလႆႈဢုပ်ႇၵုမ်လွင်ႈတႆးၵူၺ်း ၊ ၵိၼ်ၶဝ်ႈပေႃးလၢၼ်ႈတင်းၽိူၼ် ဢုပ်ႇၵုမ်ဢပုမ်ႇပေႃးၽူင်ႉတုၺ်းတုၺ်းသေ လွင်ႈတႆးဢမ်ႇပႃးသေၶေႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိုင်ႇလီသုမ်းၶဝ်ႈသုမ်းၽၵ်းလၢႆလၢႆ ။ ၵိၼ်ၵေႃႈၵိၼ် ၊ ၵုမ်ၵေႃႈၵုမ် ဢမ်ႇပၼ်လဝ်ႈမဝ်း ၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းႁဝ်းၵေႃႈ ႁႂ်ႈမၼ်းယမ်လီ ႁႂ်ႈမၼ်းမီးၵႃႈၶၼ် ၊ ႁႂ်ႈမၼ်းပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇတူဝ်ၵဝ်ႇ တႃႇတႆးႁဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈဝႃႈၵိၼ်ၸဵင်လီလီယဝ်ႉဢေႃႈ ။
မၢႆတွင်း*
ပီမႂ်ႇတႆး တေလႆႈႁဵတ်းမိူၼ်ၼင်ႇ တႆးႁဝ်းႁဵတ်းပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉၼၼ်ႉ ၊ ပေႃးသွၼ်းၼမ်ႉမႃး တႆးႁဝ်းထဝ်ႈၼုမ်ႇသၢမ်ပၢၼ် ႁူႉၵၼ်ဝႆႉၵူႈၵေႃႉ ၊ ၶဝ်ႈၸႂ်ပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉၵူႈၵေႃႉ ၊ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈပွႆးသွၼ်းၼမ်ႉၵူႈၸိူဝ်း ၊ ဢွၼ်လူႇတၢၼ်းသွမ်း ၊ သွၼ်းၼမ်ႉၽြႃးၵူႈပၢၼ်ၵူႈသႅၼ်း ။ ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးႁဝ်းၵေႃႈ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းမၼ်းမႃး တေလႆႈၶဝ်ႈၸႂ်ၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈတူင်ႉၼိုင်ၵူႈႁိူၼ်းၵူႈယေး ၊ ႁူမ်ႈႁဵတ်းၵူႈဝၢၼ်ႈသူၼ် ၊ ၵူႈၸႄႈဝဵင်း ။
ၾၢင်ႉ*
တီႈဢေႇသုတ်းမၼ်း ဝၼ်းပီၵဝ်ႇလႄႈပီမႂ်ႇ တေလႆႈလိုဝ်ႈၵၢၼ်သူၼ်ၵၢၼ်ၼႃး ၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၵၢၼ်ၶၢႆၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ၊ တေလႆႈႁပ်းႁူင်းၵၢၼ်ႁဝ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၊ ဢမ်ႇၵႃႉဢမ်ႇၶၢႆတေႃႇၽႂ် ၊ ၸင်ႇဝႃႈႁဝ်းဝႆႉၼၵ်းၼႃ ၵႃႈၶၼ်ပွႆးၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းႁဝ်း ။ ပိူၼ်ႈၵေႃႈၸင်ႇဝႃႈ “ ဢႂ်း ! တႆးၼႆႉ ဢမ်ႇငၢႆႈလူင် ” ၼႆ ၽႂ်ၵေႃႈၸင်ႇဢမ်ႇႁတ်းယဵပ်ႇႁဝ်း ။
ၽွၼ်းလီ ပီမႂ်ႇတႆး*
ပွႆး ပွႆး ပွႆးၼႆႉ တႆးႁဝ်းမီးတင်းၼမ် ၊ ၵူၺ်းႁႂ်ႈပေႃးမီးၽွၼ်းလီၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း မိူၼ်ပီမႂ်ႇတႆးၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇမီး ၵွပ်ႈမၼ်းၸၢင်ႈပူၵ်းတိုၼ်ႇၼမ်ႉၸႂ် တၢင်းႁဵတ်းသၢင်ႈ ၊ ၵူၼ်းၼုမ်ႇႁဝ်းၶဝ်ၵူႈထၢၼ်ႈ ႁႂ်ႈတိူဝ်းလိူဝ်မႃးပုၼ်ႈတႃႇၶိူဝ်း ၊ ပွႆးမၢင်ၸိူဝ်းၵမ်ႈၼမ်တႄႉ ၵိၼ်ၵိၼ်ၵႃႈၵႃႈမူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်း ၊ တေႃႇတေႃႇလွင်းလွင်းသေ ယဝ်ႉၵႂႃႇၵူၺ်း ။ တၢင်းတူၺ်းၵေႃႈဢမ်ႇလိုၵ်ႉ ပၢင်ပွႆးၵေႃႈဢမ်ႇၶိုၵ်ႉ ၶေႃႈတိုၵ်းသူၼ်းဢမ်ႇမီးသင် တွၼ်ႈတႃႇတႆးတႄႉတႄႉ ။ ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးၼႆႉ မီးၵႃႈၶၼ် ၵူၺ်းလူဝ်ႇၽူႈပွင်ၵၢၼ်ႁဝ်းၶဝ် လူဝ်ႇမီးတၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈ ၊ ႁၼ်လိုၵ်ႉ ၊ ႁၼ်ၵႆသေ ၶပ်းၶိုင်ၵႂႃႇႁႂ်ႈမၼ်းလၢၵ်ႇလၢႆး ၊ ၶိုၵ်ႉၶၢႆး ၊ မီးၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇၼမ်ၵူၺ်းယဝ်ႉ ။
ၶွတ်ႇယွတ်ႈ*
လိုၼ်းသုတ်း ယွၼ်းသူးႁႂ်ႈတႆးႁဝ်း မေႃႁဵတ်းပွႆးပီမႂ်ႇတႆး ဢၼ်မီးၵႃႈလွၼ်ႉမွၼ်း ၶိုၵ်ႉတွၼ်း မီးၵႃႈၶၼ် တႃႇၶၢဝ်းႁိုင် သုတ်းတူဝ်ႈၵမ်ႇၽႃႇၼၼ်ႉသေၵမ်း ။
ၸဝ်ႈတိုၼ်းတႆး
2015.6.7
