ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း

100-ပီႊၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်းၽူႈႁတ်းငၢၼ်မိူင်းသႅၼ်ဝီ

[100^th Anniversary of Warior Khun Sang of Hsen-wi (1914-2014)]

ႁူဝ်တီးမၼ်း ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းလႄႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်

သႅၼ်ဝီလႄႈ ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်းၼႆႉ ၵွပ်ႈသႅၼ်ဝီ မီးမႃဢွၼ်တၢင်းလႄႈ ၶႃႈႁဝ်းယွၼ်းလၢတ်ႈၼႄလွင်ႈ သႅၼ်ဝီဢွၼ်တၢင်း ဢိတ်းၼိုင်ႈ (ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၸဝ်ႈပိုၼ်းလႄႈ ၵူၼ်းလူင် လဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းၵမ်ႈၼမ် ႁူႉၵၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈယႃႇ ၽိတ်းႁိုဝ်ထုၵ်ႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ဝႆႉပဵၼ်ၸိူင်းထတ်းမၼ်းႁႄ)။

ၼႂ်းပိုၼ်းတႆးႁဝ်းတေၼႄဝႆႉ ၸိုဝ်ႈမိူင်းဢၼ်ပဵၼ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈယႂ်ႇယႂ်ႇ ပဵၼ်လၢၼ်ႉ၊ ပဵၼ်သႅၼ်၊ ပဵၼ်ပၼ်း၊ ပဵၼ်ၸႄႈ လႄႈ ပဵၼ်ၵဵင်းၸိူင်ႉၼင်ႇ

1.   လၢၼ်ႉၸဝ်ႈ (ၼွင်သႄလႄႈတႃႈလီၼႂ်းယုၼ်ၼၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်  _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-649)

2.   လၢၼ်ႉၼႃး (ၵဵင်းသႅၼ်၊ၵဵင်းႁၢႆး၊ၵဵင်းမႆႇမိူင်းၵဝ်ႇယူၼ်းၼႂ်းမိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈ-1296)

3.   လၢၼ်ႉၸၢင်ႉ (မိူင်းလၢဝ်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1353)

4.   သႅၼ်ၾၢင် (မီးၼႂ်းမိူင်းမၢဝ်းၸႄႈမိူင်းတႆးတႂ်ႈၶူင်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-?)

5.   သႅၼ်ၸႄႈ (ၼႂ်းမိူင်းမၢဝ်းၸႄႈမိူင်းတႆးတႂ်ႈၶူင်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-916)

6.   သႅၼ်ဝီၾႃႉ (မိူင်းလိုဝ်ႉ 12-ပၢၼ်းၼႃးဢၼ်ပွင်ႇဝႃႈ 12-ႁဵင်တၢင်ၶဝ်ႈၸိူဝ်ႉ _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1160)

7.   ၸႄႈၾၢင် (ၼႂ်းမိူင်းၶွၼ်ၸႄႈမိူင်းတႆးလႄႈၶၢင်တႂ်ႈၶူင်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-?)

8.   ၸႄႈဢူ (ၼႂ်းမိူင်းမၢဝ်းၸႄႈမိူင်းတႆးတႂ်ႈၶူင်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-?)

9.   ၸႄႈလၢၼ်ႉ (ၼႂ်းထုင်ႉမၢဝ်းၸႄႈမိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ်_ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1311)

10.ၸႄႈလၢၼ်ႉ (ၼႂ်းထုင်ႉမၢဝ်းၸႄႈမိူင်းတႆးယၢမ်းလဵဝ်_ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1311)

11.  ၸႄႈႁၢႆးလွႆ (ဝဵင်းၵဝ်ႇၸရၢႆးတေးဝူဝ်းၼႂ်းၸႄႈမိူင်းဢသ်ႉသမ်မိူင်းဢိၼ်ႊတီယိူဝ်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1228)

12.  ၸႄႈၵႅင်ႇ (ဢၼ်ပဵၼ်ၸၵႅင်းတႅင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1322)

13.  ၵဵင်းဝီ (သႅၼ်ဝီပၢၼ်ႁူဝ်တီး _ ၸဝ်ႈလူင်တႆႇပူင်ႇတႄႇမိူဝ်ႈၶသ-957)

14.   ၵဵင်းႁုင်ႈ (ဝဵင်းလူင်မိူင်းတႆး 12-ပၢၼ်းၼႃးၼႂ်းယုၼ်ၼၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1160)

15.   ၵဵင်းတုင် (ဝဵင်းလူင်တႆးၶိုၼ်  ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းၼႂ်းၸႄႈမိူင်းတႆး _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1253)

16. ၵဵင်းသႅၼ် (ဝဵင်းလူင်ၵဝ်ႇတႆးယူၼ်းၼႂ်းမိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈမႁႃႇသၶၢၸ်ႇ 1-ၼီႈ၊မွၵ်ႈပသ-621၊မႅၼ်ႈမွၵ်ႈၶသ 78-ၼီႈ) ဢဝ်ၸွမ်းပိုၼ်းယူၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉ)

17.    ၵဵင်းႁၢႆး (ဝဵင်းလူင်ၵဝ်ႇတႆးယူၼ်းပၢၼ်ထီႉ-2 မီးၼႂ်းမိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1261)

18.    ၵဵင်းမႆႇ (ဝဵင်းလူင်ၶွင်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈလၢၼ်ႉၼႃးမီးၼႂ်းမိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ်_ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1296)

19. ၵဵင်းတွင်း (ဝဵင်းလူင်ၶွင်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈလၢၼ်ႉၸၢင်ႉမိူင်းလၢဝ်းယၢမ်းလဵဝ် _ တင်ႈမိူဝ်ႈ 757) ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်မိူင်း/ ဝဵင်း/ ၸဵင်း ဢၼ်လိုဝ်းၸိုဝ်ႈမႃး ၼႂ်းပိုၼ်းလႄႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆးႁဝ်း ဢဝ်လိူတ်ႈၼိူဝ်ႉႁိူဝ်ႇၶႆးသေ ၵေႃႇတင်ႈမႃးၼၼ်ႉလွၼ်ႉလွၼ်ႉ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈထွႆႈၵႂၢမ်း သႅၼ်ဝီ (သႂႅၼ်ႊဝီႇ)

ၼႂ်းပိုၼ်းၶႄႇမၢင်ၽိုၼ်တႅမ်ႈဝႃႈ- သႅၼ်ဝီ ထွႆႈၵႂၢမ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၶႄႇႁေႃႈ၊ ဢၼ်မႃးတီႈထွႆႈၵႂၢမ်းၶႄႇဝႃႈ- သႂႅၼ်ႊဝီႇ၊ ဢၼ်မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ- ၸဝ်ႈမိူင်းၽူႈတၢင်ၼႃႈ ဝွင်ႉႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၼႆၵၼ်၊ ၼႄသၢၵ်ႈသေႇဝႃႈ- တၢင်းမိူင်းတႆးလိုဝ်ႉ 12-ပၢၼ်းၼႃး ၵေႃႈ လႇႈၸိုဝ်ႈမိူင်းသႅၼ်ဝီ ဢၼ်ႁေႃၶမ်းၶႄႇတင်ႈပၼ် ဢၼ်မႃးတီႈၵၢမ်းၶႄႇႁေႃႈဝႃႈ သႂႅၼ်ႊဝီႇ မိူၼ်ၵၼ်၊ ၸၢဝ်းတႆးလိုဝ်ႉၶဝ် ယင်းႁွင်ႉဝႃႈ- မိူင်းသႅၼ်ဝီၾႃႉ ၼႆ တေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ၊ ပေႃးမႃးတူၺ်း ၸိုဝ်ႈမိူင်းသႅၼ်ၾၢင် သႅၼ်ၸႄႈ ဢၼ်မီးၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းတႆး ပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇၸိုင် သႅၼ်ဝီ ၼႆႉ ပဵၼ်ထွႆႈၵႂၢမ်းတႆးၵွႆး၊ တေဢမ်ႇမႃးတီႈ သႂႅၼ်ႊဝီႇ ထွႆႈၵၢမ်းၵႂၢမ်းၶႄႇႁေႃႈၶဝ် (ၽူႈတႅမ်ႈ) ႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ၊ လွင်ႈၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈ လီသိုပ်ႇၶူၼ်ႉႁႃၵၼ်ထႅင်ႈယူႇ။

ဝဵင်းသႅၼ်ဝီၼႆႉ ပေႃးဢဝ်ၸွမ်းၶၵ်ႉတွၼ်ႈပိုၼ်းဝႃႈ တေလႆႈႁၼ်မီးလၢႆပၢၼ်ၼင်ႇၼႆ (1)သႅၼ်ဝီ ပၢၼ်ႁူဝ်တီးၼၼ်ႉ ႁွင်ႈထႅင်ႈၸိုဝ်ႈၼိုင်ႈဝႃႈ- ၵဵင်းသႅၼ်၊ ၵဵင်းဝီ(သႅၼ်ၸႄႈ ၵေႃႈဝႃႈ) ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်မိူင်းမၢဝ်း ပၢၼ်ႁႅၵ်ႈ ၶုၼ်တၢႆႇၶၢၼ်ႇတင်ႈ(မႃးၵိၼ်) မိူဝ်ႈၶသ-957၊ သႅၼ်ဝီပၢၼ်ထီႉ-2 (ၵဵင်းတူႈ ၵေႃႈႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၶမ်းၵၢႆႇၾႃႉ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1420၊ သႅၼ်ဝီပၢၼ်ထီႉ-3 ၸဝ်ႈလူင်ၶမ်းႁၢမ်ၾႃႉ တင်ႈမိူဝ်ႈၶသ-1594 လႄႈ သႅၼ်ဝီပၢၼ်ထီႉ-4 လႆႈၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်သႅၼ်ဝီႁွင်ႇ လႄႈၸၢၼ်း/ ၼိူဝ်ႈလႄႈတႂ်ႈ မိူဝ်ႈၶသ-1881 ယွၼ်ႉၵၢၼ်မိူင်းဢူၼ်ႈယုပ်ႈ ပဵၼ်ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင် သိူဝ်ၵေႃႇၾႃႉ (ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ ၵေႃႈဝႃႈ၊ ၶသ 1549-1887) လႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း (1881-1887) ၼင်ႈႁေႃမႂ်ႇတႄႉပဵ် (1914 ၼ်ွၼ်းၽေး 1916)၊ မႃးထိုင်ပီႊ-2014 ၼႆႉ လႆႈမႃးယဝ်ႉ 100-ပီႊတဵမ်လႄႈ ႁဝ်းၶႃႈမႃးႁဵတ်းပွႆးယုၵ်ႉယွင်ႈၵုၼ်းမုၼ် ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈဢွၼ်ႁူသ်တိုၵ်းပႅတ်ႈ ဢၢမ်းၼၢၸ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ဝဵင်းမၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ ဢၼ်သုၼ်ႇငမ်းၼိူဝ်မိူင်းတႆးမႃး ပဵၼ်ပီႊယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ။

ႁေႃၶမ်းသႅၼ်ဝီ ပၢၼ်ထီႉ-2 လႆႈတူၵ်းယူႇပႃႈတႂ်ႈႁေႃၶမ်းၶႄႇ (ၸဝ်ႈဝွင်ႉၶိူဝ်းႁိူၼ်းယူၼ်) ဢၼ်ၵၢႆၽၢၼ်ႇတႂ်ႈဢၢမ်းၼၢၸ်ႈ ႁေႃၶမ်းၼွင်သႄ (ၶိူဝႅးႁိူၼ်းတွၼ်ႇ) မိူဝ်ႈၶသ-1445 လႄႈ လႆႈတူၵ်းယူႇပႃႈတႂ်ႈ ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ (ၶိူဝ်းႁိူၼ်း ႁင်ႇသႃႇဝတီႇ) မိူဝ်ႈၶသ-1556 ယဝ်ႉလႆႈဢွၵ်ႇပူၼ်ႉ ဢၢၼ်းၼၢၸ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ဝဵင်းမၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ (ၶိူဝ်းႁိူၼ်းၵူင်းပွင်ႇ) မိူဝ်ႈၶသ-1881 ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း (1881-1887)။

ၵူၼ်းမိူင်းထိုင် ၶုၼ်မိူင်း

ဢမ်ႇဝႃႈၶုၼ်မိူင်း ႁိုဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းလႂ် ပေႃးပဵ်ၵေႃႉဢၼ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၵေႃႈ တင်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼႂ်းၽွင်းယၢမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း သုၵ်ႉယုင်ႈၼၼ်ႉ (ၵမ်ႉပႃႈၼမ်) ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶႆႇသႅင်ၽၼ်းၶမ်း။

ပဵၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းထမ်းမလႃး လႆႈႁၼ်ၼႂ်းပိုၼ်းၼႄပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇဝႆႉ ၸိူင်ႉၼႆတင်းၼမ်။ ၸိူင်ႉၼင်ႇၶုၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းႁၼ်ႉ (Han Dynasty 876-884 BC)၊ ၶုၼ်ၶႄႇ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းမိင် (Ming Dynasty 1911-1941 AD)၊ ၶုၼ်ၼပူဝ်ရိယၼ်ႊ (Naporean 1804-1814 AD) မိူင်းၾရ်ႊသဵသ်ႊ၊ ၶုၼ်ၸၼ်တၵုတ်ႉတ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းမူဝ်းရိယ ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇၶုၼ်ဢသူဝ်းၵ (Chantagupt 315-330 BC) မိူင်းပႃတလိပုတ်ႉ (မိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်းယၢမ်းလဵဝ်)၊ ၶုၼ်ဢၼေႃႇရထႃႇ (Anurutha 1044-1077 AD) ၽူႈတင်ႈမိူင်းပူးၵမ်ႇ၊ ၶုၼ်မၢၼ်ႈဢူးဢွင်ႇၸေႇယ ၽူႈတင်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၵူင်းပွင်ႇ (Kone Paung Dynasty 1751-1706 AD) ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်သၵ်း ၵေႃႉယူႇတီႈၵူၼ်းမိူင်းယူဝ်းယူဝ်းသေ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း ၽူႈၵေႃႇတင်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ လႄႈ လိုဝ်းၸိုဝ်ႈၵိုၵ်းမႃး ၼႂ်းပိုၼ်းလုမ်ႈၾႃႉၵၼ် ၵူႈၸဝ်ႈၸဝ်ႈ။

ၼႂ်းပိုၼ်းတႆးႁဝ်းၵေႃႈ လႆႈႁၼ်မီးလၢႆလၢႆၸဝ်ႈ ႁူမ်ႈတင်းၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း မိူင်းသႅၼ်ဝီ၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ- (1)ၸဝ်ႈသိုဝ်ႉၼူႇလေႃ ၽူႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းၼွင်သႄ (မိူင်းၼမ်ၸဝ်ႈ) မိူဝ်ႈၶသ 649 ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ်၊ ပဵၼ်ၸဝ်းႁႆႈၸၢဝ်းၼႃးၵွႆးသေ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ် ၶုၼ်ၽူႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းၼွင်းသႄ (Nan Chou Dynasty)၊ (2)ၸဝ်ႈၸိူင်ႁၢၼ် ၽူႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းၸႄႈလိုဝ်ႉ (ဝဵင်းၵဵင်းႁုင်ႈ ၼႂ်းမိူင်း 12-ပၢၼ်းၼႃး မိူၼ်ၵၼ်) (3)ၶုၼ်တိုင်းၶမ်း ၽူႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းတိုင်းၶေႃ (မိူင်းမၢဝ်း - Mao Dynasty)) မိူဝ်ႈၶသ-764 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶုၼ်ဢၢႆႈၸၢဝ်းႁႆႈ ၸၢဝ်းၼႃးၵွႆး) (4)တႆးသၢမ်ပီႈၼွင်ႉ (ၸၢဝ်းဢၢႆႈသႅင်ၶၢႆႇ၊ ၸဝ်ႈယီႈသႅင်ၵမ်ႇ၊ ၸဝ်ႈသၢမ်သႅင်သႂ်) ဢၼ်ႁုပ်ႉယိုတ်းဢဝ်မိူင်းပူးၵမ်ႇ (မိူင်းၼွင်ၵၢဝ်)သေ ၵေႃႇတင်ႈမိူင်းဢႃႇဝ (Ava Dynasty) မိူဝ်ႈၶသ-1400 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူဝ်းၸဝ်ႈၶိူဝ်းၶုၼ် ပဵၼ်လုၵ်ႈၵူၼ်းၵႃႉမိူင်းယၢင်း (ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၶၢင်ယၢမ်းလဵဝ်) ဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸၢႆးသႅင်ၶမ်းပၼ်းၼၼ်ႉ ၵွႆးမိူၼ်ၵၼ်။

ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ၽူႈၵေႃႇတင်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းႁူဝ်ႁႅၵ်ႈ (ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း)ၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းသႃမၺ်းယူဝ်းယူဝ်းၵွႆး၊ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶႆႇသႅင်ၽၼ်းၶမ်းၼႆၼၼ်ႉ ပိုၼ်းမိူင်းမီးပဵၼ်သၢၵ်ႈသေႇဝႆႉယူႇ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢပ်ႈပၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈၼႂ်း 19-ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီႊ

မႃးၼႂ်းပၢၼ်သႅၼ်ဝီ ဢၼ်ပဵၼ်ပၢၼ်မိူင်းတႆးၵဝ်ႈႁႆးႁေႃ ၸမ်တေသုတ်းဝၢႆး (မွၵ်ႈၶသ 1700-1800)ၼၼ်ႉ မႅၼ်ႈမိူဝ်ႈၶုၼ်ႁေႃၶမ်း မၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ ၸႂ်ႉဢၢမ်းၼၢၸ်ႈ ဢမ်ႇတြႃးသေ ၶႂ်ႈပူတ်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းသႅၼ်ဝီ တူၼ်လႂ်ပူတ်း၊ ၶႂ်ႈတင်ႈၽႂ်ၵေႃႈ ဢဝ်ၸႂ်ဝႃႈ၊ ပေႃးဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်ၵေႃႈ ႁွင်ႉဢဝ်ၵႂႃႇၶင်ဝႆႉ ဝႅင်းႁိူၼ်းတီႈဝဵင်းမၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ ႁဵတ်းၼႆ။

ၽွင်းၼၼ်ႉၼႂ်းပိုၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ (ၶသ 1700-1800) ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းသႅၼ်ဝီ ဢၼ်ပဵၼ်ငဝ်ႈမိူင်းႁေႃၶမ်း 8-ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းတႆး၊ ၵွႆးၵေႃႈဢမ်ႇမီးဢၢမ်းၼၢၸ်ႈသင် ယူႇပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉႁုၼ်ႇ (ဢယုၵ်ႉပျႃႉမိၼ်း) ၵွႆးသေ လႆႈၵႃႈလႆႈဝႅၼ်ၸွမ်းၵွင်ႁေႃၶမ်း မၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ ယူႇႁဵတ်းၼၼ်။

ၽွင်းၼၼ်ႉၸင်ႇမီး ၶုၼ်ဢိူင်ႇ ၽူႈဢမ်ႇယွမ်းၼွမ်းၸူး ဢၢမ်းၼၢၸ်ႈဢမ်ႇတြႃးႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ၶုၼ်သၢင်ႇႁၢႆႉလႄႈ ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း ၸူႉၸွမ်းၵူၼ်းတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းသေ လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉဢၢမ်းၼၢၸ်ႈ ဢမ်ႇတြႃးၶွင်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ မၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ။

ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ မၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ သမ်ႉၸႂ်ႉဢၢမ်းၼၢၸ်ႈမၼ်းႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ ၼမ်းႁူဝ်သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉတႆး 8-မိူင်းသေ ၶိုၼ်းမႃးၵႂၢတ်ႇၽဵဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းသွင်ၶုၼ်သၢင်ႇၶဝ် ထိုင်မိူင်းသႅၼ်ဝီ၊ ၸင်ႇဢဝ်ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်း တႆးတေႃႇတႆး တိုၵ်းတေႃးၶႃႈၾၼ်းဢဝ်တၢႆတၼ် လိုၼ်းသုတ်းတေႃႇပေႃးလႆႈတူၵ်းလူင်းၵၼ် တီႈဝဵင်းမိူင်းယႆ၊ ပႃႈၼႃႈၶုၼ်ၽွင်းငမ်းၸိုင်ႈတႆး (ရှမ်းပြည်အရေးပိုင်း) ႁဵလ်းတပရၼ်ႉတ် (Mr Arther Hedding Hieldebrand)၊ ၽူႈၵွတ်းသၢႆသိုၵ်းပွတ်းႁွင်ႇ ၼႂ်းတပ်ႉသတႅတ်ႉမိၼ်း (တီႈမိူင်းသွၵ်ႇ - ဝဵင်းသွင်ႁူၺ်ႈ) ၶုၼ်သိုၵ်းတႃႊလီ (Lt. Deley) ၼၼ်ႉသေ လႆႈၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်သွင်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းသႅၼ်ဝီ (သႅၼ်ဝီႁွင်ႇ/ သႅၼ်ဝီၸၢၼ်း) ၼႆမႃး မိူဝ်ႈဝၼ်းထီႉ-03 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် ပီႊ-1888 ၼၼ်ႉၸွမ်းၼင်ႇၵၢင်ၸႂ်ထဝ်ႈမိူင်း၊ ပူႇႁဵင်၊ ပူႇၵၢင်ႉလႄႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ႁူမ်ႈၵၼ်တုၵ်းယွၼ်းၼႆယူႇ။

ၶေႃႈလူပ်းလင်ပွင်ႈၵႂၢမ်း

ဝၢႆးေသၶုၼ်သၢင်ႇႁၢႆႉ ၽူႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဵၼ်ၵၼ်း သဵင်ႈၵၢမ်ႇသုတ်းမုၼ်ယဝ်ႉ ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း သိုပ်ႇဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသုိၵ်းမိူင်းေသ တိုၵ်းေတႃးႁၢဝ်ႉႁႅင်း ေတႃႇၶုၼ်ေႁႃၶမ်း မၢၼ်ႈတႃႊလိူဝ်ႇ ေပႃးယွမ်းၵၢၼ်ႉ၊ ယဝ်ႉမႃးယွမ်းဢုပ်ႇဢူဝ်း ဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ႄလႈ မႅင်ႇပၼ်ၼႃႈတီႈၽွင်းငမ်းၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် မိူင်းသႅၼ်ဝီၵဝ်ႇ (ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ) ဝႃႈ- ပႃႈၼိူဝ်ႄမႈၼမ်ႉယၢဝ် ႁ်ႂႈပဵၼ်ၼင်လိၼ်ၽွင်းငမ်း ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း၊ ပႃႈတ်ႂႈႄမႈၼမ်ႉယၢဝ် ႁ်ႂႈပဵၼ်ၼင်လိၼ်ၽွင်းငမ်းၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ ၸိူင်ႉၼႆ။

တင်ႈဢဝ်ပီႊၶသ-1885 ၼၼ်ႉ ဝဵင်းလူင်သႅၼ်ဝီ ၸင်ႇၸႅၵ်ႇၽႄၵၼ် ပဵၼ်သႅၼ်ဝီႁွင်ႇ (ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၽွင်းငမ်း) လႄႈ သႅၼ်ဝီၸၢၼ်း (ၸဝ်ႈလူင်သိူဝ်ၸၢမ်ႇၾႃႉ ဢဝ်ဝဵင်းမိူင်းယႆ ပဵၼ်ဝဵင်းႁေႃၶမ်းသေ ၽွင်းငမ်း) မႃး တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ဢိင်းၵလိတ်ႈ မႃးၵိၼ်မိူင်းတႆးမိူဝ်ႈၶသ - 1887 ။ ၼင်ႇႁိုဝ်တေဢမ်ႇမီးပၼ်ႁႃႁၢင်ႈႁၢႆႉ တႆးတေႃႇတႆးတိုၵ်းၾၼ်းၵၼ်ထႅင်ႈၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးပီႊ-1888 တင်းသွင်ၾၢႆႇ (သႅၼ်ဝီတႂ်ႈလႄႈၼိူဝ်) ၸင်ႇမႃးတူၵ်းလူင်းၵၼ် ပႃႈၼႃႈၶုၼ်ဢင်းၵိသျ်း (ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း မိူင်းတႆး) တီႈဝဵင်းမိူင်းယႆထႅင်ႈၵမ်းသွင် မိူၼ်ႁူႉၵၼ်ၵူႈၸဝ်ႈယူႇၼႆႉယဝ်ႈ။

ၸင်ႇလၢတ်ႈလႆႈဝႃႈ ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်းၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈယူႇတီႈပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း လုၵ်ႈၸၢဝ်းႁႆႈၸၢဝ်ၼႃးၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ပဵၼ်မႃးၸဝ်ႈၾႃႉ ၽူႈၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်း ၼႆသေၵေႃႈ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ဢဝ်မိူင်း ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ဢွၵ်ႇပူၼ်ႉတႂ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ လႆႈပုတ်းပုတ်းၶၢတ်ႇၶၢတ်ႇ တေႃႇထိုင်ပၢၼ်ဢိင်းၵလိတ်ႈၶဝ်လႄႈ ၵိုင်ႇလီယုၵ်ႉယွင်ႈပဵၼ်ၽူႈႁတ်းႁၢၼ်၊ ပဵၼ်ၽူႈသၢၼ်ၶတ်း တိုၵ်းတေႃးဢမ်းၼၢၸ်ႈ ဢမ်ႇြတႃးၶွင်ႁေႃၶမ်း ဢၼ်မီးဢမ်းၼၢၸ်ႈလႄႈ ပဵၼ်ၽူႈၵွပ်ႈၵူႈဢဝ်ဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၵိုၵ်းပိုၼ်းတႆးမႃးၼိုင်ႈတွၼ်ႈၼႆၼၼ်ႉ ၽႂ်တေဢမ်ႇထဵင်လႆႈ။

ၸဝ်ႈပိုၼ်းတႆးၵေႃႉႁူဝ်တီး ၸဝ်ႈၶမ်းယၼ်ႇၾႃႉ(1952) လႄႈ ၸဝ်ႈၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်း ၽူႈၼမ်းၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (Shan State Army-SSA 1964) ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈလီလၢင်းမၢၼ်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း လွၼ်ႉလွၼ်ႉ ႁူမ်ႈတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၢႆႇ (ၸဝ်ႈသိူဝ်လိူင်ၾႃႉ) ၽူႈဢွၼ်ၵေႃႇတင်ႈ ပႃႇတီႈမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ဢၼ် ပဵၼ်ပႃႊတီႊဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး မိူဝ်ႈပီႊ-1971 ၊ တင်းပႃႊတီႊ SSPP ၊ တင်းတပ်ႉသိုၵ်း SSA ယင်းတိုၵ်ႉတင်ႈမၼ်ႈယူႇ ထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်လႄႈ ၸဝ်ႈႁၢၼ်ယွင်ႁူၺ်ႈ (ၸဝ်ႈသိူဝ်ႁၢၼ်ၾႃႉ) ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈ ဢွၼ်ႁူဝ်ၵၢၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈယူႇ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်လၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း မိူင်းသႅၼ် ဝီလႄႈ လွင်ႈဢၼ်ၸၢဝ်းမိူင်းသႅၼ်ဝီ ႁူမ်ႈတင်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း လၢႆလၢႆတီႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်းပွႆး ယုၵ်ႉယွင်ႈဢဝ်ၵုၼ်းမုၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း ၼင်ႈႁေႃတဵမ် 100-ပီႊ (1914-2014)ၼႂ်းပီႊ-2014 ၼႆႉ ပဵၼ်ၵုၼ်းမုၼ် ပုၼ်ႈတႃႇၸၢဝ်းမိူင်းသႅၼ်ဝီၵူၺ်းဢမ်ႇၸိုဝ်ႈ ပဵၼ်တင်းၵုၼ်းမုၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ၽူႈႁၵ်ႉလွင်ႈမီးြတႃး ဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈတင်းသဵင်ႈၼႆၼၼ်ႉ ယႃႇပေလိုမ်း ၵၼ်သေၵမ်း။

 ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း ဢၼ်ၸိူဝ်းႁဝ်းၶႃႈ ၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင် ထုၵ်ႇလီႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် ႁၵ်ႉသႃမႅတ်ႇပႅင်းၼႆႉ-
(1)ၼမ်ႉၸႂ်ႁတ်းႁၢၼ်- တႃႇတေၵေႃႇသၢင်ႈလႆႈ ၼမ်ႉၸႂ်ႁတ်းႁၢၼ်ၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈလူဝ်ႇသွၼ်ပၼ်ပိုၼ်းၶႃႈ၊ သႂ်ႇပၼ်ၼမ်ႉၸႂ်ႁတ်းငၢၼ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် ႁႂ်ႈပေႃးၸၢင်ႈဢဝ်ပဵၼ်တွၼ်ႈသွၼ် (ဢၼ်ပဵၼ်ၸုတ်းဢူၼ်ႈ/ ၸုၼ်းၶႅင်) ၼႂ်းပိုၼ်းမိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးသေ ႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ် ၵေႃႇသၢင်ႈပိုၼ်းတႆး၊ ပိုၼ်းၶိူဝ်းတႆး၊ ပိုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးပၢၼ်မႂ်ႇ ႁႂ်ႈၶိုတ်းၸၼ်ႉလုမ်ႈၾႃႉ ပိူဝ်ႈတႃႇပဵၼ်ၵၢၼ်ဢဝ်ၵုၼ်းမုၼ် ၽူႈႁတ်းငၢၼ်တႆးႁဝ်းၶႃႈ (မိူဝ်ႈဢွၼ်ႇမွၼ်) ၵႂႃႇဝၼ်းမိူဝ်းၼႃႈ ၶၢဝ်းၵႆၼၼ်ႉလႂ်။

(2)ၼမ်ႉၸႂ်မႄးႁၵ်ႉၽွမ်ႉၸွႆႈ- တႃႇတေၵိူတ်ႇမီးၼမ်ႉၸႂ် မႄးႁၵ်ႉၽွမ်ႉၸွႆႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလၢႆးမႄးၵၼ် (ပၼ်သတိၵၼ်) တႅၼ်းတီႈလၢႆးၼႄးၵၼ်၊ ဝႆႉၸႂ်ႁၵ်ႉပႅင်းၵၼ် တႅၼ်းတီႈၸင်းၵၼ် (ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁၼ်ၵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ)၊ ၽွမ်ႉၵၼ်၊ ပဵၼ်ၸႂ်လဵဝ်ၵၼ် တႅၼ်းတီႈ ဢမ်ႇယွမ်းမၵ်းမၼ်ႈ ၽွၼ်းၵၢၼ်ၵၼ်လႄႈ ၶဝ်ႈႁႃသူႇၸႂ်းၵၼ်၊ ပၼ်ႁႅင်းၸ်ၵၼ်တႅၼ်းတီႈ ႁူပ်ႉသႂ်ႇၵၼ်ယူႇၵေႃႈ ႁဵတ်းၵႅင်ႈဢမ်ႇႁၼ်ၵၼ်၊ ႁၼ်ၵၼ်တူၵ်းၵိၼ်းၵေႃႈ ပၢႆႈပႅတ်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉသေ ၽိုၵ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် မေႃမီးၼမ်ႉၸႂ်ၽူႈၵူၼ်းလီ ဢၼ်မေႃမႄးၵၼ်၊ ႁၵ်ႉၵၼ်၊ ၽွမ်ႉၵၼ်၊ ၸွႆႈၵၼ် ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တိူဝ်းတွၼ်းၼၼ်ႉလႂ် မၼ်းပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၸၢဝ်းတႆးႁဝ်း ၸိူဝ်းႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ၊ ႁၵ်ႉဝၢၼ်ႈမိူင်း၊ ႁၵ်ႉၾိင်ႈငႄႈ လိၵ်ႈလၢႆးၵူႈၵေႃႉၼႆၼၼ်ႉ ယႃႇပေလူင်းလိမ်းလႄႈ ၵွင်လင်ပႅတ်ႈၵၼ်သေၵမ်းၼႆ။

        လိူၼ်တႆး 

      01-03-2016

တီႈမႃး-တႆးလွတ်ႈလႅဝ်း